اهدای خون و مزایای آن

به‌روزرسانی در تاریخ: 7 مرداد 1404

اهدای خون چگونه انجام میشود؟

اهدای خون هنگامی رخ می‌دهد که یک فرد سالم به‌طور داوطلبانه مقدار مشخصی از  خون خود را در یک مرکز انتقال خون هدیه می‌کند. خون اهدا شده پس از انجام  آزمایش‌های غربالگری و تایید سلامتی به‌منظور تهیه فراورده‌های خونی مورد استفاده قرار می‌گیرد یا از طریق بانک خون مراکز درمانی به افراد دیگر  تزریق  می‌شود. فرایند اهدا و تزریق به دریافت‌کنندگان، انتقال خون نام دارد. 

در کشورهای توسعه یافته و اکثر کشورهای در حال توسعه، بیشترین اهدا کنندگان خون را افراد داوطلبی تشکیل می‌دهند که در قبال آن پولی دریافت نمی‌کنند. در کشورهای فقیرتر، افراد معمولاً خون خود را برای انتقال به اعضای خانواده و دوستان‌شان اهدا می‌کنند. بنابراین انگیزه‌های مختلفی برای اهدا، شامل انجام عمل خیر، کمک به بهبود خویشاوندان، نیاز مالی و برای استفاده خودِ فرد در آینده(اهدای اتولوگ) وجود دارد. اهدای خون معمولاً بی‌خطر است، اما در برخی از اهداکنندگان ممکن است کبودی زیر جلدی یا احساس ضعف و بی‌حالی دست بدهد.

شرایط اهدای خون

اهدا کنندگان برای مواردی که ممکن است باعث به‌خطرانداختن ایمنی خون شوند مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. غربالگری شامل آزمایش برای آلودگی‌هایی مانند اچ‌آی‌وی و  هپاتیت است که می‌توانند از طریق خون، منتقل شوند.

همچنین انجام پرسش‌هایی در مورد پیشینه پزشکی و معاینه فیزیکی دهنده خون می‌تواند از به‌خطر افتادن سلامتی او جلوگیری کند. فاصله بین دو اهدای خون در کشورهای مختلف متفاوت است، به‌عنوان مثال در آمریکا این زمان ۸ هفته(۵۶ روز) برای اهدای خون کامل است.

مقدار خون زمان اهدای خون چقدر است؟

روش و مقدار خونی که از دهندگان گرفته می‌شود نیز متفاوت است، اما معمولاً برای خون کامل این مقدار ۵۰۰ سی سی است. بسیاری از اجزای سازنده خون، عمر مفید کوتاهی دارند و نگهداری و عرضه مداوم آنها با مشکلاتی همراه است.

امور مربوط به اهدای خون در کشورهای مختلف توسط سازمان‌های متفاوتی انجام می‌پذیرد، مثلاً در  استرالیا  توسط  سرویس خون صلیب سرخ  این کشور و در  ایران  توسط  سازمان انتقال خون  انجام می‌گیرد. از نظر  سازمان بهداشت جهانی  وجود ۲ درصد اهدا کننده در جامعه قابل قبول است. این آمار در کشور ایران برابر با ۲/۲ درصد است.

برای ترغیب مردم جهان به اهدای خون و افزایش سطح آگاهی آنان، روز ۱۴ ژوئن(۲۴ خرداد) به عنوان روز جهانی اهدا کنندگان خون نام‌گذاری شده‌است. سازمان بهداشت جهانی، جامعه بین‌المللی انتقال خون، اتحادیه بین‌المللی سازمان اهداکنندگان خون و  فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر  چهار ارگان جهانی حامی اهدای خون هستند.

عوارض احتمالی اهدای خون

• تجمع خون زیر پوست(هماتوم) 
• یک تحربک عصب
• خونریزی تاخیری
• آسیب به عصب
• التهاب رگ(ترومبوفلبیت)

تمامی مراکز اهدای خون، برای داوطلبان شرایطی را در مد نظر دارند. اهدا كننده باید درشرایط خوب و در وضعیت سلامت جسمانی و روانی باشد. همچنین وضعیت روحی داوطلب در هنگام اهدای خون خیلی مهم است و باید از این نظر آمادگی لازم جهت اهدای خون را داشته باشد. پزشک مركز خون گیری، پیش از اهدای خون، داوطلبان را بررسی و معاینه می کند.

این بررسی شامل مصاحبه پزشکی درباره سوابق سلامتی، رفتارهای فردی و انجام یک معاینه مختصر است. در صورتی که فرد داوطلب اهدای خون، تمامی شرایط لازم برای اهدای خون را داشته باشد می تواند خون اهدا كند. لازم به ذكر است سهم مهمی از تضمین سلامت خون بستگی به دقت و صداقت داوطلبان اهدای خون در پاسخ گویی به سوالات پزشک در حین مصاحبه و معاینه دارد. البته برای حفظ سلامت خون، با توجه به سوابق پزشكی، مسئولیت پذیرش یا عدم پذیرش داوطلب به عهده پزشک مركز خونگیری می باشد. در اینجا شرایط اصلی داوطلبان اهدای خون آورده شده است.

چه سنی برای اهدای خون مناسب است؟

حداقل سن قابل قبول برای اهدای خون 18 سال تمام و حداكثر سن 60 سال تمام است. حداكثر سن برای اولین اهدای خون 60 سال می باشد. برای دفعات بعدی اهدا كننده مستمر حداكثر 65 سال است .در اهدا كنندگان مستمر بالای 65 سال تنها در صورت داشتن مجوز از مدیر پزشكی پایگاه خونگیری به عمل آید.

میزان نرمال هموگلوبین و هماتوکریت در اهدای خون

میزان هموگلوبین قابل قبول، حداقل 5/12 گرم در دسی لیتر و هماتوكریت 38 % می باشد.

درجه حرارت دهان برای اهدای خون

سالی چندبار می‌توانیم خون اهدا کنیم؟

فواصل اهدای خون كامل 8 هفته(56 روز) است. یعنی اهدا كننده با فاصله 8 هفته می تواند مجدداً خون اهدا نماید، مشروط بر این كه تعداد دفعات اهدای خون در طی 12 ماه از 4 بار برای آقایان و 3 بار برای خانم ها تجاوز نكند. بهتر است آقایان با فواصل 3 ماهه و خانم ها با فواصل 4 ماهه نسبت به اهدای خون اقدام نمایند.

بهترین فصل برای اهدای خون

بهترین فصل برای اهدای خون معمولاً بهار است. در این فصل، به دلیل تغییرات دما و کاهش بیماری‌های فصلی، نیاز به خون افزایش می‌یابد. همچنین، بهار زمانی است که بسیاری از افراد از خواب زمستانی بیدار شده و احساس انرژی بیشتری دارند. این احساس خوشایند نه‌تنها انگیزه‌ای برای اهدای خون ایجاد می‌کند، بلکه می‌تواند بر روحیه جامعه نیز تأثیر مثبتی بگذارد. بنابراین، اهدای خون در این فصل می‌تواند به نجات جان بسیاری از بیماران کمک کند و حس همبستگی اجتماعی را تقویت نماید.

حداقل وزن برای اهدای خون

حداقل وزن برای اهدای خون از 50 كیلوگرم به بالا است.

تعداد ضربان قلب نرمال برای اهدای خون

پزشك مرکز اهدای خون، حداقل برای مدت 15 ثانیه نبض اهدا كننده را شمارش می كند و بطور معمول تعداد نبض بین 50 تا 100 عدد در دقیقه جهت اهدای خون مورد قبول است. اهدا كنندگانی كه تعداد نبض كمتر از 50 عدد در دقیقه دارند‏ تنها درصورتی پذیرفته می شوند كه ورزشكار حرفه‌ای یا قهرمانی باشند.

محدوده مجاز فشارخون برای اهدای خون چقدر است؟

فشار خون بیشینه(سیستولیک) باید مابین 90-180 میلی متر جیوه و فشار خون كمینه(دیاستولیک) باید مابین 50- 100 میلی متر جیوه باشد. فشار خون بیشینه نباید بیشتر از 180 میلیمتر جیوه و فشار خون كمینه نباید بیشتر از 100 میلیمتر جیوه باشد. 

 اهدا كنندگانی كه فشار خون بیشینه بیش از 180 میلی متر جیوه و فشار خون كمینه بیش از 100 میلی متر جیوه دارند‏ فقط پس از ارزیابی پزشک مركز اهدای خون، پذیرفته می شوند. اهداکنندگانی که دارو مصرف می کنند باید از نظر مناسب بودن برای اهدای خون ارزیابی شوند.

دوره پنجره چیست؟

آیا می دانید اگر در دوره پنجره، خون خود را اهدا کنید ، هیچ آزمایشی آن را تشخیص نمی دهد؟

در تشخیص اغلب بیماری های عفونی، مبنای آزمایش های رایج طبی، پیدا کردن آنتی بادی ضد عوامل بیماری زا در خون های آزمایش شده است و نه پیدا کردن خود این عوامل. از زمان ورود عامل بیماری زا به بدن فرد آلوده تا ساخته شدن آنتی بادی ضد آن ممکن است هفته ها حتی ماه ها طول بکشد.

در این فاصله زمانی، آزمایش های طبی، آلودگی را نشان نمی دهند. به زبان دیگر در روند تشخیص آزمایشگاهی فاصله یا روزنه‌ای ایجاد می شود که این فاصله را به اصطلاح " دوره پنجره " می نامیم. بنابراین در این دوره گرچه درخون افراد ویروس وجود دارد ولی نتیجه آزمایش آن ها منفی است. چنانچه این خون به فردی تزریق شود می تواند سبب انتقال بیماری به فرد دریافت کننده خون شود.

انواع اهدا خون

1. اهدا خون غیرخودی(آلوژنیک)
2.  اهدا خون خودی (اتولوگ)

انواع اهداكنندگان اهدا خون غیرخودی(آلوژنیک)

• اهداكنندگان پولی 

 این افراد در ازای دریافت پول خون اهدا می نمایند. از آنجایی كه این افراد ممكن است به خاطر دریافت پول به سوالات مربوط به رفتارها وسلامت خود پاسخ صحیح ندهند نمی توانند بعنوان منبع تامین خون سالم معرفی شوند. 

•  اهداكننده جایگزین/فامیلی 

 این افراد در زمانی كه خون آنها مورد نیاز یكی از اعضاء خانواده یا آشنایان است، خون اهدا می نمایند. این افراد ممكن است به خاطر تحت فشار بودن از طرف اعضای خانواده یا نگرانی برای خود بیمار به سوالات پاسخ صحیح ندهند و باعث انتقال آلودگی به فرد گیرنده خون شوند. همچنین بستگان بیمار نیازمند به خون ممكن است افرادی را با پرداخت پول تشویق به اهدای خون به جای خود نمایند.

3. اهداكنندگان داوطلب

این افراد به صورت كاملا داوطلبانه و بدون در نظر گرفتن پاداش مادی خون خود را اهدا می نمایند. انگیزه اصلی این افراد كمک به دیگران است. این افراد دلایل اندكی دارند جهت پنهان كردن اطلاعات مربوط به آن بخش از سلامت و روش زندگی فرد كه آنها را برای اهدای خون به طور موقت نامناسب می نماید و خون سالم‌تری را می توانند اهدا كنند.

خون یکی از مهم‌ترین مایعات در بدن است که دارای نقش‌های فراوانی است. در بسیاری از موارد مانند تصادفات و آسیب‌های جسمی، عمل‌های جراحی و بیماری‌های شدید افراد خون زیادی از دست می‌دهند که لازم است در بدن جبران شود. اهدای خون یک فرآیند انسان دوستانه و ارزشمند است که می‌تواند به نجات جان انسان‌ها کمک کند. جدای از این موارد اهدای خون برای خود شخص نیز منفعت های بسیار زیادی دارد که در ادامه به آنها نیز می پردازیم. در واقع شما عزیزان با انجام اهدای خون هم به سلامتی دیگران و هم خودتان کمک خواهید کرد.

فواید اهدای خون

مزایای اهدای خون برای گیرنده و دهنده بسیار است. برای فرد اهدا‌کننده اهدای خون می‌تواند باعث کاهش خطر بیماری‌های قلبی، کنترل وزن، و بهبود عملکرد کبد شود. همچنین، اهدای خون به تولید سلول‌های خونی جدید کمک می‌کند و می‌تواند در پیشگیری از انواع سرطان و هموکروماتوز(افزایش بیش از حد آهن در بدن) موثر باشد. برای فردی که خون دریافت می‌کند نیز اهدای خون می‌تواند جان فرد را نجات دهد و در کنترل بسیاری از بیماری‌ها و شرایط پزشکی حیاتی مؤثر باشد.

پیش از اهدای خون چه علائمی بررسی می‌شوند؟

جالب است بدانید که زمانی که برای اهدای خون اقدام می‌کنید در ابتدا برخی از فاکتور‌های مهم و تأثیرگذار در شما بررسی می‌شوند زیرا این عوامل در ابتدا تعیین‌کننده سلامت خود شما و در قدم بعدی تعیین‌کننده سلامت فرد گیرنده خواهد بود. مهم‌ترین این عوامل به شرح زیر هستند:

• حداقل سن ۱۸ سال

برای اهدا خون حداقل باید ۱۸ سال سن داشته باشید. البته در برخی از کشور‌ها افراد زیر ۱۸ سال می‌توانند با رضایت نامه کتبی از والدین خون اهدا کنند.

• حداقل وزن ۵۰ کیلوگرم

• بررسی بیماری‌ها و شرایط سلامت

برخی از بیماری‌ها مانند کم خونی وجود دارند که در صورت ابتلا به آن‌ها اجازه اهدا خون نخواهید داشت.

فرایند اهدای خون

فرایند اهدا خون یک فرآیند ساده و نسبتاً کوتاه است. در طی این فرآیند مدارک شناسایی خود را ارائه می‌دهید و سپس معاینه می‌شوید و مشاوره پزشکی دریافت می‌کنید. سپس از شما خواسته می‌شود که برای زمان کوتاهی استراحت کنید و سپس خون مورد نظر از شما گرفته می‌شود که حدود ۱۰ الی ۱۵ دقیقه طول می‌کشد. در نهایت می‌توانید کمی استراحت کنید و از شما پذیرایی می‌شود.

انواع روش‌های اهدای خون

اهدای خون دارای انواع متفاوتی است. برخی از رایج‌ترین انواع اهدا خون شامل موارد زیر هستند.

• اهدای خون کامل

اهدای خون کامل رایج‌ترین نوع اهدای خون است. در طول این اهدای خون، شما حدود نیم لیتر خون کامل اهدا می‌کنید. سپس خون از اجزای آن - گلبول‌های قرمز، پلاسما و گاهی پلاکت‌ها - جدا می‌شود.

• آفرزیس

در طول آفرزیس، شما به دستگاهی متصل می‌شوید که قسمت‌های مختلف خون شما را جمع‌آوری و جدا می‌کند. این اجزای خون شامل گلبول‌های قرمز، پلاسما و پلاکت‌ها هستند. سپس دستگاه، قسمت‌های باقی مانده خون را به شما برمی‌گرداند.

• اهدای پلاکت(پلاکت فرزیس)

در این روش فقط پلاکت‌ها جمع‌آوری می‌شوند. پلاکت‌ها سلول‌هایی هستند که با تجمع و تشکیل پلاک در رگ‌های خونی (لخته شدن) به توقف خونریزی کمک می‌کنند. پلاکت‌های اهدایی معمولاً به افرادی که مشکلات لخته شدن خون یا سرطان دارند و افرادی که پیوند عضو یا جراحی‌های بزرگ انجام خواهند داد، داده می‌شود.

• اهدای مضاعف گلبول قرمز

در این روش مقدار بیشتری از گلبول‌های قرمز شما اهدا می‌شود.

• اهدای پلاسما(پلاسما فرزیس)

در این روش اهدا خون نیز بخش مایع خون که پلاسما نام دارد جمع‌آوری می‌شود. پلاسما به لخته شدن خون کمک می‌کند و حاوی آنتی‌بادی‌هایی است که به مبارزه با عفونت‌ها کمک می‌کنند. پلاسما معمولاً در شرایط اضطراری و تروما به افراد داده می‌شود تا به توقف خونریزی کمک کند.

نکاتی مربوط به پیش از اهدای خون برای آقایان و خانم‌ها

برخی از نکات وجود دارند که لازم است زنان و مردان قبل از اهدا خون آن‌ها را رعایت کنند. مهم‌ترین این موارد شامل زیر هستند.

1. شب قبل از اهدا خون خواب کافی و با کیفیت داشته باشید.
2. سعی کنید غذای کم و مناسب مصرف کنید و از مصرف خوراکی‌ها و غذا‌های چرب مانند همبرگر، سیب زمینی سرخ کرده و بستنی خودداری کنید.
3. قبل از اهدا خون آب کافی و مناسب بنوشید.
4. لباس راحت و مناسب بپوشید که آستین‌های آن به راحتی بالا رود.
5. اگر داروی خاصی مصرف کرده‌اید یا می‌کنید لازم است متخصص مراقبت‌های بهداشتی خود را در جریان قرار دهید. برای مثال اگر قصد دارید پلاکت اهدا کنید لازم است دو روز قبل از اهدا از مصرف آسپرین خودداری کنید.

جواب آزمایش اهدای خون چند روز طول می‌کشد؟

معمولاً یک هفته طول می‌کشد تا جواب آزمایش اهدا خون آماده شود. در این مدت نیز کارت اهدا خون برای فرد آماده و صادر می‌شود. البته اگر سری اولی باشد که آزمایش اهدای خون را انجام می دهید ممکن است فرآیند طولانی تر شود چرا که بایستی بر روی خون شما از نظر بیماری های مختلف نیز آزمایش انجام شود.

تغییرات پس از اهدای خون در بدن

پس از اهدای خون تغییراتی در بدن رخ می‌دهد که برخی از آن‌ها موقتی و برخی دیگر دائمی هستند. پس از اهدای خون در عرض چند دقیقه گردش خون منظم می‌شود و پس از ۲۴ ساعت مایعات از دست رفته جبران می‌شوند، پروتئین‌های از دست رفته پس از ۴۸ ساعت و گلبول‌های قرمز پس از دو هفته جبران می‌شوند.

مدت زمان جبران تغییرات پس از اهدای خون

در کنار مزایای بی‌نظیر و فراوان اهدای خون بسیاری از افراد نگران زمان جبران خون از دست رفته در زمان اهدا هستند. لازم است بدانید در صورتی که فرد دارای وضعیت نرمال باشد ظرف چند روز پس از اهدای خون، بدن شما مایعات از دست رفته را جایگزین می‌کند و پس از دو هفته، بدن شما گلبول‌های قرمز از دست رفته را جایگزین خواهد کرد.

جمع‌بندی
اهدا خون یک فرآیند مفید و انسان دوستانه است. مزایای اهدای خون برای فرد گیرنده و اهدا‌کننده فراوان است. همچنین این کار به سلامت فرد و جامعه و نجات جان انسان‌ها نیز کمک می‌کند. در این مطلب هر آن چه لازم بود در مورد اهدا خون بدانید را برای شما توضیح دادیم.