همه چیز درباره آزمایش Free T4: راهنمای کامل تشخیص اختلالات تیروئید

تیروئید یکی از غدد مهم بدن است که دارای نقش‌های زیادی در بدن شماست. غده تیروئید هورمون‌های مختلفی تولید می‌کند که هر یک از آن‌ها دارای وظایف مشخصی هستند. یکی از اصلی‌ترین هورمون‌های تیروئید هورمون T۴ است. آزمایش Free t4 یا FT4 می‌تواند میزان این هورمون در بدن را تعیین کند. در صورتی که مقدار این هورمون در بدن بیش از مقدار طبیعی و یا کمتر از حد نرمال باشد سلامت کلی فرد به خطر خواهد افتاد و علائمی در بدن فرد ایجاد خواهند شد که کیفیت زندگی فرد را کاهش خواهند داد. در این مطلب قصد داریم همه چیز را درباره آزمایش FT4 بررسی کنیم.

آزمایش Free T4 )T4 آزاد) چیست و چرا اهمیت دارد؟

تیروئید یک غده کوچک و پروانه‌ای شکل در جلوی گردن شماست. این غده هورمون‌هایی تولید می‌کند که نحوه استفاده بدن از انرژی را کنترل می‌کنند. این هورمون‌ها تقریباً بر هر اندامی در بدن شما تأثیر می‌گذارند و بسیاری از مهم‌ترین عملکرد‌های بدن شما را کنترل می‌کنند. به عنوان مثال، آن‌ها بر تنفس، ضربان قلب، وزن، هضم و خلق و خوی شما تأثیر می‌گذارند. در کودکان، هورمون‌های تیروئید بر رشد نیز تاثیر می‌گذارند. T4 هورمونی است که غده تیروئید شما تولید می‌کند. آزمایش T4 سطح T4 را در نمونه خون شما اندازه‌گیری می‌کند.

 

در صورتی که نتیجه آزمایش free t4 بالاتر یا پایین‌تر از حد طبیعی باشد ممکن است مشکلی در غده تیروئید شما وجود داشته باشد. در واقع دو نوع مختلف از هورمون t4 وجود دارد که به شرح زیر هستند. T4 آزاد، شکل فعال هورمون تیروکسین است که در صورت نیاز وارد بافت‌های بدن شما می‌شود. T4 متصل، تیروکسینی است که به پروتئین‌های خاصی متصل می‌شود و از ورود آن‌ها به بافت‌های بدن شما جلوگیری می‌کند. این ماده به عنوان یک منبع پشتیبان در جریان خون شما باقی می‌ماند تا زمانی که بافت‌های شما به آن نیاز داشته باشند.

عملکرد غده تیروئید و نقش هورمون T4 در بدن

غده تیروئید یکی از غدد مهم درون‌ریز بدن است که در جلوی گردن و پایین حنجره قرار دارد. این غده کوچک اما حیاتی، با ترشح هورمون‌های تیروئیدی از جمله تیروکسین(T4) و تری‌یدوتیرونین(T3)، نقشی اساسی در تنظیم فرآیندهای متابولیک ایفا می‌کند. هورمون‌های تیروئید تقریباً بر تمام سلول‌های بدن اثر می‌گذارند و به همین دلیل اختلال در عملکرد آن‌ها می‌تواند طیف وسیعی از مشکلات سلامتی را ایجاد کند.

 

هورمون T4 یا تیروکسین، شکل اصلی هورمون ترشح‌شده از غده تیروئید است. هرچند فعالیت متابولیک مستقیم T4 نسبت به T3 کمتر است، اما اهمیت آن در بدن به دلیل تبدیل شدن به T3 در بافت‌های محیطی بسیار زیاد است. در واقع، T4 را می‌توان یک پیش‌هورمون دانست که ذخیره و منبع اصلی تولید T3 محسوب می‌شود. نقش‌های کلیدی هورمون T4 در بدن عبارت‌اند از:

• تنظیم متابولیسم انرژی

T4 سرعت مصرف انرژی و کالری در سلول‌ها را کنترل می‌کند و تعادل انرژی بدن را حفظ می‌کند.

 

• رشد و تکامل

این هورمون برای رشد طبیعی سیستم عصبی و تکامل مغزی در دوران جنینی و کودکی ضروری است.

 

• عملکرد قلب و عروق

با افزایش حساسیت قلب به کاتکولامین‌ها، باعث افزایش ضربان قلب و بهبود جریان خون می‌شود.

 

• تنظیم دمای بدن

از طریق افزایش متابولیسم سلولی، دمای بدن را در محدوده طبیعی نگه می‌دارد.

 

• حفظ سلامت پوست، مو و ناخن

کمبود T4 اغلب با خشکی پوست، ریزش مو و شکنندگی ناخن‌ها همراه است.

 

تولید و ترشح T4 تحت کنترل محور هیپوتالاموس – هیپوفیز – تیروئید انجام می‌شود. هورمون TSH(هورمون محرک تیروئید) از غده هیپوفیز ترشح شده و غده تیروئید را برای تولید T4 تحریک می‌کند. هرگونه اختلال در این محور می‌تواند به کم‌کاری تیروئید یا پرکاری تیروئید منجر شود که هر دو پیامدهای بالینی مهمی دارند.

چگونه سطح تیروکسین(T4) در بدن کنترل می‌شود؟

همان طور که گفتیم هورمون تیروکسین از غده تیروئید ترشح می‌شود و عملکرد غده تیروئید توسط غده هیپوفیز و هورمون‌های آن تنظیم می‌شود. در واقع هورمون TSH توسط هیپوفیز به تیروئید فرستاده می‌شود و میزان ترشح هورمون تیروکسین را تنظیم می‌کند. همچنین لازم است بدانید که خود غده هیپوفیز توسط هیپوتالاموس تنظیم و کنترل می‌شود.

موارد کاربرد و استفاده‌های آزمایش Free T4

آزمایش T4 معمولاً همراه با سایر آزمایش‌های تیروئید برای کمک به تشخیص و نظارت بر بیماری تیروئید و جمع‌آوری اطلاعات بیشتر در مورد سایر شرایطی که ممکن است بر تیروئید شما تاثیر بگذارند، استفاده می‌شود. این آزمایش ممکن است برای موارد زیر استفاده شود:

1. تشخیص کم کاری تیروئید و پرکاری تیروئید
2. کمک به تشخیص سایر بیماری‌های تیروئید، مانند ندول‌های تیروئید یا گواتر.
3. اختلالات غده هیپوفیز.
4. اختلالات هیپوتالاموس(ناحیه‌ای از مغز شما که غده هیپوفیز و سایر عملکرد‌های بدن را کنترل می‌کند).
5. بررسی نوزاد از نظر کم کاری تیروئید مادرزادی.
6. بررسی افرادی که دارو‌های کم کاری تیروئید مصرف می‌کنند.
7. به عنوان بخشی از پنل تیروئید

چه زمانی باید آزمایش T4 آزاد انجام شود؟

دلایل متفاوتی ممکن است باعث شوند پزشک برای شما آزمایش Free t4 را تجویز کند. با این حال از آزمایش Free t4 به خصوص برای بررسی کم کاری و پرکاری تیروئید استفاده می‌شود.

علائم شایع مشکلات غده تیروئید که باید بدانید

ایجاد مشکل در غده تیروئید می‌تواند مجموعه‌ای از علائم را در بدن فرد ایجاد کند. اگرچه این علائم می‌توانند متفاوت باشند اما برخی از علائم وجود دارند که در بیشتر افراد مشترک هستند. برخی از رایج‌ترین علائمی که در کم کاری تیروئید ممکن است با آن‌ها رو به رو شوید شامل موارد زیر هستند:

1. افزایش وزن
2. کمبود انرژی
3. خستگی
4. کاهش ضربان قلب
5. افسردگی
6. ریزش مو
7. خشکی پوست و مو

 

همچنین علائم رایج پرکاری تیروئید شامل موارد زیر هستند.

• کاهش وزن
• تحریک‌پذیری
• افزایش ضربان قلب
• شکنندگی مو
• قاعدگی نامنظم یا بسیار شدید
• لرزش عضلانی
• حساسیت نسبت به گرما

علائم و نشانه‌های کم‌کاری تیروئید چیست؟

کمبود هورمون تیروئید عملکرد بدن شما را کند می‌کند. علائم می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و شامل موارد زیر باشد:

1. خستگی
2. افزایش وزن
3. حساسیت شدید به سرما
4. درد مفاصل و عضلات
5. خشکی پوست
6. خشکی و نازک شدن مو
7. قاعدگی‌های شدید یا نامنظم
8. مشکلات باروری در زنان
9. ضربان قلب آهسته
10. افسردگی
11. یبوست

علائم و نشانه‌های پرکاری تیروئید و تشخیص آن

پرکاری تیروئید به معنای داشتن هورمون تیروئید بیش از حد، عملکرد بدن شما را تسریع می‌کند. علائم می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• کاهش وزن، حتی اگر بیشتر از حد معمول غذا بخورید.
• ضربان قلب سریع یا نامنظم
• احساس عصبی بودن یا تحریک‌پذیری
• مشکل در خواب
• خستگی
• لرزش دست‌ها
• ضعف عضلانی
• عرق کردن یا حساسیت شدید به گرما
• دفع مکرر مدفوع یا اسهال
• گواتر

نمونه مورد نیاز و نحوه جمع‌آوری برای آزمایش Free T4

نمونه مورد نیاز برای آزمایش FT4 نمونه خون است که معمولاً توسط یک سرنگ از ورید‌های بازویی شما جمع‌آوری می‌شود. در این شرایط خطر و ریسک خاصی وجود ندارد و تنها ممکن است کمی درد و ناراحتی را در هنگام خونگیری و یا کمی کبودی را پس از نمونه‌گیری احساس کنید.

شرایط و آمادگی‌های لازم قبل از آزمایش Free T4

در بیشتر موارد، برای آزمایش خون T4 به هیچ آمادگی خاصی نیاز ندارید. برخی دارو‌ها و مکمل‌ها ممکن است بر نتایج آزمایش شما تاثیر بگذارند، بنابراین به پزشک خود اطلاع دهید که چه چیزی مصرف می‌کنید، اما بدون مشورت با پزشک، مصرف هیچ دارویی را قطع نکنید. لازم است به این نکته توجه داشته باشید که اگر پزشک شما آزمایش‌های بیشتری روی نمونه خون شما درخواست کرده باشد، ممکن است لازم باشد چند ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشید.

راهنمای کامل تفسیر نتایج آزمایش Free T4

اگر آزمایش T4 آزاد انجام داده‌اید، نتایج آزمایش شما ممکن است به عنوان T4 آزاد گزارش شود. اگر آزمایش T4 کل انجام داده‌اید، نتایج شما ممکن است به عنوان شاخص T4 آزاد (FTI) گزارش شود. برای درک کامل نتایج، پزشک شما معمولاً باید آن‌ها را با نتایج سایر آزمایش‌های تیروئید مقایسه کند. بنابراین، بهتر است برای بررسی نتیجه آزمایش خود با پزشک مشورت کنید. به طور کلی، نتایج T4 که کمتر از حد طبیعی هستند ممکن است نشانه موارد زیر باشند:

1. کم کاری تیروئید
2. بیماری هاشیموتو، یک اختلال خودایمنی که باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن شما به تیروئید شما حمله کند.
3. مراحل خاصی از تیروئیدیت(التهاب تیروئید)
4. مشکل هیپوفیز
5. کم کاری تیروئید مادرزادی

سطح پایین T4 همچنین ممکن است در اثر درمان پرکاری تیروئید یا سرطان تیروئید، از جمله پرتودرمانی تیروئید، ید رادیواکتیو و جراحی برای برداشتن تمام یا بخشی از تیروئید شما ایجاد شود. همچنین به طور کلی، نتایج T4 بالاتر از حد طبیعی ممکن است نشانه موارد زیر باشد:

1. پرکاری تیروئید
2. بیماری گریوز که یک اختلال خودایمنی است.
3. مراحل خاصی از تیروئیدیت
4. گواتر سمی، تیروئید بزرگ شده‌ای که هورمون تیروئید زیادی تولید می‌کند.
5. ندول سمی تیروئید، توده‌ای که در تیروئید رشد می‌کند و به خودی خود مقادیر زیادی هورمون تیروئید تولید می‌کند.
6. ید بیش از حد، که در برخی دارو‌ها و جلبک دریایی یافت می‌شود.
7. تومور غیرسرطانی در غده هیپوفیز شما
8. مصرف بیش از حد داروی هورمون تیروئید(لووتیروکسین) برای درمان کم‌کاری تیروئید
9. مشکل هیپوفیز

با این حال اگر نتایج T4 شما غیرطبیعی است، ممکن است برای یافتن علت به آزمایش‌های بیشتری نیاز داشته باشید. اما سطح غیرطبیعی T4 همیشه به این معنی نیست که شما یک بیماری پزشکی دارید که نیاز به درمان دارد. عوامل زیادی می‌توانند بر سطح T4 شما تاثیر بگذارند، از جمله بیماری‌های شدید و دارو‌های خاص، مانند قرص‌های ضدبارداری و استروئید‌ها.

معنی نتایج غیرطبیعی آزمایش T4 چیست؟

در بسیاری از موارد نتایج آزمایش FT4 ممکن است به تنهایی برای تشخیص کافی نباشند و پزشک مجموعه‌ای از آزمایش‌های دیگر را برای شما در نظر بگیرد. با این حال نتیجه غیر طبیعی آزمایش FT4 می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد. T4 غیرطبیعی بالا می‌تواند نشانه‌ای از پرکاری تیروئید، تیروئیدیت و یا گواتر باشد. همچنین T4 غیرطبیعی پایین می‌تواند نشانه‌ای از کم کاری تیروئید، مشکلات هیپوفیز، سوء تغذیه، کمبود ید و بیماری‌های دیگر باشد.

تست‌های مرتبط و مکمل آزمایش Free T4 کدامند؟

آزمایش T4 به تنهایی نمی‌تواند اطلاعات کافی برای تشخیص مشکلات تیروئید ارائه دهد. بنابراین، معمولاً با آزمایش خون TSH انجام می‌شود. TSH مخفف هورمون تحریک‌کننده تیروئید است. این هورمونی است که توسط غده هیپوفیز شما، غده کوچکی در پایه مغز شما، ساخته می‌شود. به طور معمول، اگر سطح T4 شما خیلی پایین باشد، هیپوفیز شما TSH بیشتری تولید می‌کند تا تیروئید شما سخت‌تر کار کند. اگر سطح T4 شما خیلی بالا باشد، هیپوفیز شما تولید TSH را متوقف می‌کند.

چه عواملی بر نتیجه آزمایش Free T4 تاثیر می‌گذارند؟

نتایج آزمایش T4 معمولاً دقیق است. با این حال، عوامل خاصی ممکن است در نتایج تداخل داشته باشند، از جمله:

1. دارو‌ها یا مکمل‌های خاص.
2. بارداری.
3. بیماری شدید یا سوء تغذیه.

در هر صورت پزشک شما هنگام تفسیر نتایج شما این عوامل را در نظر خواهد گرفت.

محدوده نرمال هورمون T4 در بزرگسالان و کودکان

سطح طبیعی T4 آزاد بسته به سن شما متفاوت است. به طور کلی، محدوده طبیعی T4 آزاد برای افراد سالم عبارتند از:

• کودکان تا ۵ سال

۰. ۸ تا ۲. ۸ نانوگرم در دسی لیتر(ng/dL).

 

• کودکان ۶ تا ۱۵ سال

۰. ۸ تا ۲. ۱ نانوگرم در دسی لیتر.

 

• نوجوانان پسر ۱۶ تا ۱۷ سال

۰. ۸ تا ۲. ۸ نانوگرم در دسی لیتر.

 

• نوجوانان دختر ۱۶ تا ۱۷ سال

۰. ۸ تا ۱. ۵ نانوگرم در دسی لیتر.

 

• بزرگسالان بالای ۱۸ سال

۰. ۹ تا ۱. ۷ نانوگرم در دسی لیتر.

محدوده مقادیر طبیعی T4 آزاد ممکن است در آزمایشگاه‌های مختلف کمی متفاوت باشد. حتماً محدوده مرجع گزارش آزمایشگاه خود را در نتایج خود بررسی کنید.

عوارض و پیامد‌های بالا بودن هورمون T4 در آزمایش خون

اگر سطح T4 آزاد شما بالاتر از حد نرمال باشد، می‌تواند نشان دهنده پرکاری تیروئید باشد. این می‌تواند ناشی از چندین موقعیت و شرایط، از جمله پرکاری تیروئید(تیروئید پرکار)، التهاب تیروئید(تیروئیدیت) و مصرف بیش از حد دارو‌های تیروئید باشد. تیروتوکسیکوز متابولیسم شما را تسریع می‌کند که می‌تواند برای سلامتی شما خطرناک باشد. برخی از شایع‌ترین علائم تیروتوکسیکوز عبارتند از:

1. کاهش وزن غیر قابل توضیح.
2. افزایش حرکات روده.
3. ضربان قلب سریع یا نامنظم(آریتمی).

علائم و نشانه‌های کاهش سطح هورمون T4 در بدن

اگر سطح T۴ شما کمتر از حد نرمال باشد، معمولاً نشان دهنده کم کاری تیروئید(تیروئید کم کار) است. کم کاری تیروئید علل مختلفی دارد، از جمله برخی بیماری‌های خودایمنی، مصرف کم ید در رژیم غذایی و استفاده از دارو‌های خاص. کم کاری تیروئید متابولیسم شما را کند می‌کند. شایع‌ترین علائم عبارتند از:

• خستگی.
• عدم تحمل دمای سرد.
• ضربان قلب پایین.
• افزایش وزن.

آزمایش Free T4 در دوران بارداری: نکات و اهمیت آن

همان طور که اشاره کردیم غده تیروئید و هورمون‌های آن اهمیت زیادی در سلامت بدن و متابولیسم آن دارند. با این حال باید بدانید این غده و سطح طبیعی هورمون‌های آن در بارداری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا علاوه بر سلامت مادر بر سلامت جنین نیز تأثیر‌گذار است و رشد و تکامل مغزی و عصبی جنین را تحت تأثیر قرار خواهد داد. در سه ماهه اول بارداری هورمون تیروئید در بدن جنین وجود ندارد اما برای رشد و نمو سیستم عصبی و رشد مغز جنین حیاتی است. در واقع جنین در این زمان هورمون‌های تیروئیدی مادر را مورد استفاده قرار می‌دهد و به همین دلیل نیز آزمایش FT4 در این دوره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

هزینه آزمایش Free T4 چقدر است؟

هزینه آزمایش FT4 با توجه به آزمایشگاهی که قصد دارید در آن آزمایش دهید و همچنین نوع بیمه‌ای که از آن استفاده می‌کنید می‌تواند متفاوت باشد.

جمع‌بندی
اگرچه مشاهده نتیجه آزمایش غیرطبیعی می‌تواند استرس‌زا باشد با این حال بیماری‌های تیروئید نسبتاً شایع هستند، به خصوص کم‌کاری تیروئید، و قابل درمان هستند. ارائه دهنده خدمات درمانی شما به شما اطلاع خواهد داد که آیا نیاز به آزمایش‌های بیشتر برای تعیین علت سطح غیر طبیعی T4 دارید یا خیر.

 

 

 

مورد تایید و بازبینی شده توسط:
دکتر مهران غزالی بینا(فلوشیپ علوم آزمایشگاهی)

 

---