فشارخون چیست؟

عوامل موثر در تغییرات فشار خون در طول روز

فشار خون در طول روز ممکن است دچار تغییراتی شود که از جمله عوامل موثر در تغییرات فشارخون عبارتند از: 

•  در طول خواب فشار خون کاهش می‌یابد. 
• تعداد تنفس و ضربان قلب در میزان فشار خون تاثیر دارد.
• فعالیت فکری و  جسمی ممكن است در فشار خون موثر باشد.
• در طول شب فشار خون در افراد سالخورده و بیماران مبتلا به دیابت کمتر است.
• سیگار فشارخون را به طور موقت افزایش می دهد.
• مصرف سیگار، الكل و قهوه باعث افزایش فشار خون می‌شود.
• پر بودن مثانه در فشار خون موثر است.
• كم‌خوابی و فشار عصبی فشار خون را افزایش می‌دهد.
• عوامل محیطی ماند دما و سر وصدا بر میزان فشار خون موثر هستند.

اندازه گیری صحیح فشار خون 

تنها راه تشخیص فشارخون بالا، اندازه گیری آن با دستگاه فشارسنج است. با یك‌بار اندازه گیری فشارخون، نمیتوان فشارخون بالا را تشخیص داد. در افرادی که فشارخون طبیعی دارند، حداقل هر دو سال یک بار باید فشارخون خود را کنترل کنند. فشار خون كودكان باید از سه سالگی، هر سال توسط پزشك انجام شود. اگر میزان فشار خون بالاتر از 100/160 میلی متر جیوه باشد، باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کرد.

رعایت نكات ضروری در اندازه گیری صحیح فشار خون  

1.  30 دقیقه قبل از اندازه گیری فشارخون، سیگار، چای و قهوه و یا سایر نوشیدنی‌های انرژی‌زا استفاده نكنیم. 
2. 30 دقیقه قبل از اندازه گیری فشارخون، فعالیت بدنی شدید نداشته باشیم.
3. ناشتا نباشیم.
4. قبل از اندازه گیری فشارخون مثانه خالی باشد.
5. همیشه اندازه گیری فشارخون در وضعیت نشسته یا درازکشیده انجام شود.
6. در حالت آرام و پشت خود را تكیه دهیم.
7. دستی كه قرار است فشارخون از طریق آن اندازگیری شود را روی تكیه گاه قرار دهیم.
8. از خم كردن و مشت كردن دست خودداری كنیم.
9. بهتر است فشار خون از دست راست اندازه گیری شود.
10. در حین اندازه گیری باید ساكت و بی‌حركت باشیم.
11. آستین لباس باید نازك و به اندازه كافی گشاد باشد تا بر روی بازو فشار نیاورد.
12. اگر داروی فشارخون مصرف می‌كنیم، بهتر است فشارخون در حالت ایستاده و یا دراز كشیده نیز اندازه گیری شود.
13. زانوها را در حالت آویزان قرار ندهیم و زیر پا تکیه گاه داشته باشد.
14. برای اندازه گیری فشارخون باید از دستگاه فشارسنج دارای بازوبند مناسب با دور بازو استفاده کرد.
15. كیسه فشارخون حدود دو انگشت(2 تا 3 سانتی‌متر) بالای چین آرنج بسته شود.
16. از باد كردن مكرر بازوبند بدلیل تاثیر بر مقدار فشارخون خودداری كنیم.
17. در صورتی‌كه نیاز است به‌طور منظم فشارخون خود را اندازه گیری كنیم، بهتر است هر روز در یك زمان مشخص، این‌كار را انجام دهیم.
18. اگر فشارخون خود را چند بار اندازه گیری می‌كنیم بین هر بار اندازه گیری، یك دقیقه صبر كنیم.
19. لوله لاستیكی دستگاه فشارسنج نباید گره یا پیچ بخورد.
20. در افراد مسن فشارخون باید از هر دو دست گرفته شود و اگر فشارخون متفاوت بود مقدار فشاری كه بالاتر است را در نظر بگیریم
21. برای اطمینان از عملكرد درست دستگاه فشارسنج، هر 6 ماه یك بار با یک دستگاه دقیق و سالم آن را تنظیم كنیم.
22. برخی افراد در زمان ملاقات با پزشک فشارخون بالا دارند اما در منزل فشارخون طبیعی دارند، بنابراین اندازه گیری فشارخون در منزل مفید است. 

 تشخیص فشارخون بالا

در ایران، تقریباً یک نفر از هر پنج نفر به فشارخون بالا مبتلا هستند. در ایران از هر 10 نفر، 4 نفر كم تحرك، تقریباً 2 نفر سیگاری و حدود 3 نفر مبتلا به اضافه وزن هستند. نیمی از جمعیت ایران بیش از میزان مورد نیاز خود غذا می­خورند. این یك باور نادرست است كه افزایش فشارخون با بالارفتن سن، یك امر طبیعی است. 

 احتمال ابتلا به فشارخون بالا در افرادی كه تا سن 55 سالگی فشارخون بالا نداشته‌اند، خیلی زیاد است. شیوع فشار خون بالا در کودکان کمتر است، اما احتمال ابتلای کودکان نیز به فشارخون بالا وجود دارد. تنها نیمی از موارد ابتلا به فشارخون شناسایی شده است كه از این تعداد نیمی تحت درمان هستند. از بین افراد تحت درمان نیز تنها یك سوم از موارد، فشارخون تحت كنترل هستند.

فشار خون نرمال چقدر است؟

فشار خون طبیعی سیستول(حداکثر) از 120 میلی متر جیوه و فشارخون طبیعی دیاستول(حداقل) کمتر از 80 میلی متر جیوه محسوب می‌شود. در افراد 18 سال و بالاتر، فشار خون حداکثر 140 میلی متر جیوه و بیشتر و فشارخون حداقل 90 میلی متر جیوه و بیشتر، فشار خون بالا محسوب میشود. در افراد مبتلا به بیماری قند یا بیماری مزمن کلیه، فشارخون مساوی و یا بیش از 80/130 میلی متر جیوه فشار خون بالا محسوب می­شود.

در سنین بین 40 تا 70 سال، بالا رفتن فشار خون ماكزیمم (حداکثر) به اندازه 20 میلیمتر جیوه یا افزایش فشارخون مینیمم (حداقل) به اندازه 10میلی‌مترجیوه، فرد را 2 برابر بیشتر در معرض خطر عوارض ناشی از فشار خون بالا قرار می‌دهد. وجود فشار خون مینیمم(حداقل) مساوی یا بالاتر از 90 میلی متر جیوه علیرغم داشتن فشارخون ماكزیمم (حداکثر) طبیعی مثلا 120، فشارخون بالا محسوب میشود.

بالا بودن به تنهایی هریك از عددهای ماكزیمم و مینیمم  فشارخون، فشارخون بالا محسوب میشود. افرادی كه فشار خون ماكزیمم(حداکثر آن‌ها بین 120 تا 139 میلی متر جیوه است یا فشار خون مینیمم حداقل  آن‌ها بین 80 تا 89 است) در معرض خطر ابتلا به فشار خون بالا هستند.

فشارخون بالا چه علائمی دارد؟

فشارخون بالا معمولاً علامتی ایجاد نمی­‌کند. به ­همین دلیل به فشار خون بالا، «قاتل خاموش» هم می­گویند. تنها در برخی موارد فشار خون با علائمی همچون سردرد در ناحیه پس سر، سرگیجه، تاری دید، تپش قلب، خستگی زودرس، تنگی نفش شبانه و یا هنگام فعالیت، درد قفسه سینه، ادرار کردن بیش از یک‌بار در طول شب همراه است. اما فراموش نکنید فشارخون بالا معمولاً علامتی ایجاد نمی­کند.

بیشتر بخوانید: 18 دلیل فشار خون بالا

عوامل موثر ایجاد کننده فشار خون بالا

از جمله عواملی که می تواند در ایجاد فشارخون بالا موثر باشد شامل: 

•  ارث

در صورت ابتلای یكی از اعضای خانواده به فشارخون بالا، احتمال ابتلای سایر اعضای خانواده زیاد است. 

•  سن

با افزایش سن احتمال بروز فشار خون بالا بیشتر می­شود.

• چاقی

افرادی که وزن بالاتر از حد طبیعی دارند، شانس بیشتری برای ابتلا به فشار خون بالا دارند. فشارخون در افراد چاق 6-2 برابر بیش از افرادی است كه اضافه وزن ندارند.

• قرص‌های ضدبارداری‌­های خوراکی

بانوانی که از قرص ضدبارداری خوراکی استفاده می­‌کنند، شانس بیشتری برای ابتلا به فشار خون بالا دارند مخصوصاً اگر همزمان سیگار بکشند.

•  جنس

تا سن 45 سالگی، فشار خون بالا در مردان شایع‌­تر است. در 45 تا 54 سالگی خطر در دو جنس برابر است.

•  فعالیت بدنی کم 
•  مصرف الکل
• مصرف زیاد نمک
• استرس
• فشار عصبی 

راه های پیشگیری از فشارخون بالا 

با تغییرات ساده در روش زندگی خود مانند داشتن رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی منظم می‌توان از افزایش فشار خون پیشگیری كرد. کاهش چربی و نمک رژیم غذایی، نه تنها به کاهش فشار خون کمک می­کند، بلکه باعث کاهش احتمال بروز بسیاری از بیماری‌­ها از جمله دیابت و بیماری عروق کرونر قلب میشود.

از ابتدا ذائقه كودك خود را به غذاهای كم نمك عادت دهیم. افزایش وزن، سبب افزایش کار قلب می‌شود. همچنین فشارخون بر اثر وزن اضافی بالا می‌رود. کاهش وزن(درصورت بالا بودن وزن)، کاهش نمک و چربی رژیم غذایی و شروع فعالیت بدنی منظم که مورد تأیید پزشک­تان باشد، به کاهش فشار خون شما کمک می­کند. ورزش و فعالیت بدنی منظم نه تنها به کاهش فشارخون کمک می­کند، بلکه باعث کاهش سطح چربی (کلسترول) می­شود.

تغذیه مناسب برای کنترل فشارخون بالا 

• کاهش مصرف چربی و نمک رژیم غذایی
• خوردن غذاهای حاوی کلسیم بالا مثل لبنیات کم­چرب.
• مصرف غذاهای حاوی پتاسیم بالا مثل موز، پرتقال، گوجه فرنگی و کیوی
• مصرف روزانه پنج نوبت میوه و سبزی
• مصرف حداقل دوبار در هفته ماهی
• مصرف گوشت بدون چربی
• مصرف نکردن و یا محدود كردن مصرف مواد غذایی آماده­ پرنمک مانند؛ فست فود، سوسیس، كالباس ترشیجات و چیپس 

تاثیر نمک بر فشار خون بالا

حذف نمک از رژیم غذایی از افزایش فشار خون و سكته مغزی به‌طور قابل توجهی پیشگیری میکند. اسم علمی نمک، کلرور سدیم است و بر روی برچسب‌های مواد غذایی به جای نمك، سدیم درج شده است. برای پیشگیری از فشار خون بالا به میزان سدیم درج شده برروی برچسب‌های بسته‌های مواد غذایی دقت كنیم. از مواد غذایی پرنمك مثل غذاهای فست فود، كنسروی، ماهی شور و.. كمتر استفاده كنیم.نمك پاش را از سر سفره برداریم.

به هنگام طبخ غذا، تا حد امكان نمك كمتر به غذا اضافه كنید. از آجیل و خشكبار خام و بو نداده استفاده كنیم. به‌جای نمك از ادویه­جات و سبزیجات معطر و سركه برای طعم­دار کردن غذا استفاده کنیم. به غذای كودک زیر یكسال نمک اضافه نكنیم تا ذائقه او به غذاهای شور عادت نكند. 

بهترین ورزش برای فشارخون بالا

انجام فعالیت بدنی علاوه بر كاهش فشار خون باعث تقویت ماهیچه‌ها، استخوان، بهبود سوخت و ساز، كنترل وزن و كاهش بیماریهای مزمن میشود. فعالیت بدنی كه متناسب با توانایی خود انتخاب كرده‌اید، انجام دهید. اگر قبلا فعالیت بدنی نداشته‌اید یک‌باره شروع به انجام فعالیت بدنی نكنید .بلكه به آرامی شروع و بتدریج مدت و شدت آن را افزایش دهید. افراد بالای 40 سال قبل از شروع فعالیت بدنی و ورزشی باید با پزشک مشورت کنند.

برای كودكان 2 تا 18 سال داشتن حداقل روزانه 60 دقیقه  فعالیت بدنی ضروری است. برای افراد 18سال به بالا، داشتن حداقل فعالیت بدنی با شدت متوسط به‌مدت 30 دقیقه، 5 روز در هفته و یا 150 دقیقه در یک هفته توصیه میشود. فعالیت بدنی با شدت متوسط، فعالیتی است که «باعث گرم شدن بدن، عرق کردن و افزایش ضربان قلبتان گردد اما در حین انجام فعالیت، قادر به صحبت کردن با فرد دیگری باشید.» نوعی از فعالیت بدنی را انتخاب كنیم که بتوانیم آن را به‌طور مداوم ادامه دهیم.

فعالیت بدنی داشتن به معنای انجام تمرینات سخت ورزشی نیست، بلكه فعالیت‌هایی نظیر انجام كارهای منزل، پیاده روی جزء فعالیت بدنی محسوب میشوند. برای بیماران مبتلا به فشار خون انجام فعالیت‌هایی مانند وزنه برداری که به تلاش بیش از حد نیاز دارند توصیه نمیشود. بهترین نوع فعالیت بدنی برای افراد مبتلا به فشارخون بالا، فعالیت‌هایی مانند پیاده روی، دویدن با سرعت كم، قایق سواری، طناب زدن، شنا، اسکی، دوچرخه سواری و استفاده از دوچرخه ثابت است. پیاده روی؛ ارزان‌ترین، مؤثرترین و آسان‌ترین نوع فعالیت بدنی است. افراد مبتلا به فشارخون قبل از شروع پیاده روی، بهتر است حركات كششی انجام دهند.

14 توصیه برای افزایش فعالیت بدنی 

1.  هنگام صحبت با تلفن، راه برویم. 
2. در باغچه کوچک منزل خود باغبانی کنیم و برگ‌های خشک را جمع کنیم.
3. کارهای خانه را انجام دهیم برای مثال جارو بزنیم و زمین را دستمال بکشیم.
4. 30 دقیقه از زمانی را که در اداره به ناهار اختصاص می‌دهیم ورزش کنیم.
5. با بچه‌هایمان بازی کنیم و با آن‌ها به پیاده روی برویم.
6. به‌جای عوض کردن کانال تلویزیون با استفاده از «کنترل از راه دور»، از دکمه‌های خود تلویزیون برای عوض کردن کانال استفاده کنیم. 
7. وسیله نقلیه خود را بشوییم و به کارواش نبریم. 
8. خودروی خود را در جایی دورتر از مرکز خرید پارک کنیم و تا آن‌جا پیاده روی كنیم.
9. برای خرید مایحتاج روزمره و هنگام رفتن به خانه یا محل کار، مسیر را پیاده طی كنیم و یا از دوچرخه استفاده كنیم.
10. چنان‌چه لازم است از اتوبوس یا مترو و... برای رفتن به منزل یا محل کار استفاده شود، از یک یا چند ایستگاه قبل از رسیدن به مقصد از اتوبوس پیاده شویم و بقیه مسیر را پیاده برویم و از ایستگاه دورتر برای پیاده یا سوار شدن و رسیدن به مقصد استفاده كنیم.
11. وقتی بچه‌ها را به پارک می‌بریم، به‌جای نشستن روی صندلی، در اطراف فضای بازی آن‌ها قدم بزنیم.
12. درصورتیکه منع پزشکی وجود نداشته باشد، حتی الامکان به‌جای آسانسور یا پله برقی از پله برای بالا و پایین رفتن استفاده كنیم.
13. به‌منظور اجرای صحیح حركات ورزشی از یک فیلم آموزشی در زمینه ورزشی استفاده کنید.
14. در روز تعطیل، به همراه یک دوست برای انجام یک پیاده روی طولانی مدت برنامه ریزی کنیم. 

 آیا مصرف دخانیات با افزایش فشارخون ارتباط دارد؟ 

سیگاری‌ها بیش از افراد غیرسیگاری فشار خون بالا دارند. به غیر از همه خطراتی که برای سیگار و تنباکو شناخته شده نیکوتین موجود در آن‌ها، فشار خون را حداقل تا یک ساعت پس از مصرف بالا نگه می‌دارد. بنابراین کسانی که در طول روز چند بار سیگار می‌کشند فشار خونشان دایماً بالا می‌ماند.  از افراد سیگاری اجتناب کنیم. زیرا در معرض سیگار دیگران بودن نیز ما را در خطر فشار خون بالا قرار می‌دهد. استعمال دخانیات باعث افزایش ضربان قلب، خطر ابتلا به فشار خون بالا، گرفتگی عروق و نهایتاً ایجاد حمله قلبی و سکته می‌شود. 

 عوارض فشار خون بالا و اقدامات درمانی  

• خطر بروز سکته قلبی و مغزی در افرادی‌که فشار خون بالا دارند زیاد است.
• فشار خون بالا، دلیل اصلی بروز بیماری­های قلبی- عروقی است
• بیش از نیمی از سکته‌­های مغزی و بیماری‌­های قلبی- عروقی به دلیل فشارخون بالا هستند.
• فشار خون بالا به ‌علت ایجاد سکته­های مغزی و حملات قلبی، بزرگ­ترین علت مرگ در دنیاست.
• فشار خون بالا، چاقی و اضافه وزن، فعالیت بدنی ناکافی، چربی خون بالا، و مصرف دخانیات، پنج عامل خطری هستند که سبب افزایش بیماری ها می شوند.
• فشارخون بالا در صورتی‌که کنترل نشود، به رگ­های مغز، قلب، کلیه و چشم آسیب می­رساند.
• از هر 8 مرگ در دنیا، یك مرگ مربوط به فشارخون بالا است.
• فشارخون بالا، سومین عامل كشنده در دنیا است. 

چه اقداماتی برای کنترل فشار خون بالا ضروری است؟

از جمله اقدامات مهمی که بهتر است برای کنترل فشارخون بالا انجام دهید عبارتند از: 

•  مراجعه منظم به پزشک
• مصرف دارو به‌طور منظم
• رعایت رژیم غذایی مناسب(كم نمك و كم چرب) و افزایش مصرف سبزی و میوه
• داشتن فعالیت بدنی منظم
• عدم مصرف سیگار و الكل (در افراد فشارخونی كه دخانیات مصرف میكنند بروز سكته قلبی و بیماری قلبی دو تا سه برابر نسبت به افراد سالم بیشتر است)
• كنترل وزن
• مصرف میوه و سبزیجات
• روزانه یك قاشق سوپ‌خوری روغن زیتون همراه غذا یا سالاد مصرف كنیم.
• تا حد امكان مصرف گوشت قرمز و چربی‌های حیوانی را كاهش دهیم و گوشت ماهی، مرغ و سویا را جایگزین كنیم
• قبل از طبخ مرغ، پوست آن را كاملاً جدا كنید.
• بیش از 5-4 عدد تخم مرغ در هفته چه به تنهایی و چه به‌صورت كوكو مصرف نكنیم.
• پیاز و سیر از مواد غذایی هستند که بر فشار خون بالا موثر نیستند اما خوش طعم هستند و جایگزین های خوبی برای چاشنی های نمکی هستند.
• در صورت بالا بودن فشار خون، علاوه بر داشتن رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی، استفاده از دارو طبق تجویز پزشك ضروری است.
• هیچ گاه داروهای گیاهی را به عنوان جایگزین درمان فشارخون استفاده نكنیم.
• مراجعه بیمار مبتلا به فشارخون بالا به پزشک 

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت وجود علائم زیر در فرد مبتلا به فشار خون بالا باید بلافاصله به پزشك مراجعه كرد:

• درد یا فشار(یا هر دو) روی قفسه سینه
• سردرد به خصوص سردرد پس سر
• تنگی نفس
• تعریق
• احساس سرگیجه 

نکات مهم برای بیماران فشارخون بالا 

 پیروی از یک رژیم غذایی سالم برای همه­‌ی اعضای خانواده ضروری است؛ بنابراین نیاز نیست برای فرد مبتلا به فشار خون بالا غذای جداگانه طبخ شود. افرادی كه در خانواده ایشان یكی از اعضا مبتلا به فشارخون است، باید حداقل سالی یک بار فشارخون آن ها اندازه گیری شود. خطر ابتلا به فشار خون در کودکانی که نمك مصرف میكنند و پدر و مادرشان نیز فشارخون بالا دارند، زیاد است.

فشار خون بالا درمان قطعی ندارد ولی با دارو و داشتن شیوه زندگی سالم قابل كنترل است. در صورتی‌كه فشار خون در اثر بیماری خاصی ایجاد شود اغلب بعد از درمان بیماری، فشار خون بالا نیز کاهش می‌یابد و نیازی به درمان مادام العمر فشارخون نخواهد بود. افرادی‌که فشار خون بالا دارند و همزمان سیگار می­‌کشند، خطر بروز سکته­‌ی قلبی و مغزی را در خودشان افزایش می­دهند. مصرف دارو برای كنترل فشارخون به معنای مجوزی برای خوردن مواد غذایی پرنمک و پرچرب نیست. مصرف دارو در كنار رژیم  غذایی مناسب، برای كنترل فشارخون ضروری است.

تهیه کننده: سمیرا تیر