آزمایش t3 چیست؟ راهنمای انجام تست + تفسیر

تیروئید یکی از غدد مهم در بدن است که دارای فعالیت‌های زیادی نیز می‌باشد. آزمایش t3 مقدار این هورمون در بدن را اندازه‌گیری می‌کند و افزایش و کاهش بیش از حد در مقدار این هورمون را بررسی می‌کند. در این مطلب تمامی نکاتی که لازم است در مورد آزمایش t3 و نحوه انجام و تفسیر نتایج آن بدانید را بررسی کرده‌ایم. با ما همراه باشید.

آزمایش تیروئید چیست و چه زمانی انجام می‌شود؟

آزمایش T3(تری یدوتیرونین) به تشخیص بیماری‌های تیروئید، به ویژه پرکاری تیروئید(تیروئید پرکار) کمک می‌کند. تیروئید شما یک غده کوچک و پروانه‌ای شکل است که در جلوی گردن شما زیر پوست قرار دارد. این غده بخشی از سیستم غدد درون‌ریز شماست. ‌تری یدوتیرونین که با نام T3 نیز شناخته می‌شود، یکی از دو هورمون اصلی تیروئید است. تیروکسین یا T4 هورمون دیگر است. تری یدوتیرونین به دو شکل وجود دارد:

• T3 آزاد

این فرم در صورت نیاز وارد بافت‌های بدن شما می‌شود.

• T3 متصل

این فرم به پروتئین‌ها متصل می‌شود و از ورود آن به بافت‌های بدن شما جلوگیری می‌کند. به همین دلیل، آزمایش‌های مختلفی برای اندازه‌گیری سطح T3 وجود دارد. آزمایش خونی که هم T3 آزاد و هم T3 متصل را اندازه‌گیری می‌کند، آزمایش T3 کل نامیده می‌شود. یک آزمایش خون دیگر فقط سطح T3 آزاد را اندازه‌گیری می‌کند. آزمایش‌های T3 آزاد عموماً دقت کمتری نسبت به T3 کل دارند. پزشک در بسیاری از موارد ممکن است آزمایش‌های اضافی را برای ارزیابی عملکرد تیروئید در کنار آزمایش T3، از جمله آزمایش T4(تیروکسین) و آزمایش TSH(هورمون تحریک‌کننده تیروئید) درخواست کند.

هورمون تری یدوتیرونین(T3) چیست و چه نقشی در بدن دارد؟

تری یدوتیرونین که با نام T3 نیز شناخته می‌شود، یکی از دو هورمون اصلی است که غده تیروئید شما در جریان خون آزاد می‌کند. تیروئید شما همچنین تیروکسین تولید می‌کند که با نام‌های T4 و تترا یدوتیرونین نیز شناخته می‌شود. T4 و T3 با هم کار می‌کنند و معمولاً به عنوان "هورمون تیروئید" شناخته می‌شوند. بیشتر T3(تقریباً ۸۰٪) در خون شما از تبدیل T4 به T3 توسط بدن شما در خارج از غده تیروئید شما حاصل می‌شود.

بقیه T3 در جریان خون شما توسط غده تیروئید شما تولید می‌شود. هورمون‌ها مواد شیمیایی هستند که با انتقال پیام‌ها از طریق خون به اندام‌ها، عضلات و سایر بافت‌ها، عملکرد‌های مختلف بدن شما را هماهنگ می‌کنند. این سیگنال‌ها به بدن شما می‌گویند که چه کاری را چه زمانی انجام دهد. T3 شکل فعال هورمون تیروئید است، به این معنی که بر سلول‌های بدن شما تأثیر می‌گذارد، در حالی که T4 شکل غیرفعال هورمون تیروئید است. کبد و کلیه‌های شما بیشتر T4 آزاد شده توسط تیروئید شما را به T3 تبدیل می‌کنند. T4 و T3 با هم نقش‌های حیاتی در تنظیم موارد زیر در بدن شما ایفا می‌کنند:

1. میزان متابولیسم
2. عملکرد قلب و گوارش
3. کنترل عضلات
4. رشد مغز
5. حفظ استخوان

غده تیروئید چه وظایفی در بدن بر عهده دارد؟

غده تیروئید یکی از مهم‌ترین غدد در بدن است که دارای وظایف زیادی است. این غده یک غده درون ریز است که دارای دو لوب راست و چپ است. T4 وt3 از مهم‌ترین هورمون‌های تیروئید هستند که دارای نقش‌های زیادی در بدن‌اند. برخی از مهم‌ترین مواردی که تیروئید به واسطه این هورمون‌ها بر روی آن‌ها اثر می‌گذارد شامل موارد زیر هستند.

• تنفس
• ضربان قلب
• وزن
• هضم غذا
• خلق و خو
• کنترل دمای بدن

به طور کلی می‌توان گفت تیروئید به دلیل نقش در متابولیسم بدن در اکثر فعالیت‌های بدن نقش دارد و پرکاری و کم کاری تیروئید می‌تواند باعث عدم تعادل در بسیاری از فعالیت‌های بدنی شود و کیفیت زندگی فرد را به طور قابل توجهی کاهش دهد.

چرا پزشکان آزمایش تیروئید و T3 را درخواست می‌کنند؟

هر دو آزمایش T3 آزاد و T3 کل برای ارزیابی عملکرد تیروئید استفاده می‌شوند. آزمایش‌های T3 آزاد و کل در کنار سایر آزمایش‌های عملکرد تیروئید، در تشخیص اختلالات تیروئید، مانند پرکاری یا کم‌کاری غده تیروئید، ارزیابی شدت مشکلات تیروئید، تشخیص اختلالات غده هیپوفیز و نظارت بر بیماران مبتلا به بیماری‌های تیروئید شناخته شده نقش دارند. اگر آزمایش هورمون تحریک‌کننده تیروئید(TSH) غیر طبیعی داشته باشید، آزمایش T3 ممکن است به عنوان یک آزمایش پیگیری استفاده شود. آزمایش T3 آزاد یا کل اغلب بخشی از یک پنل تیروئید است، گروهی از آزمایش‌ها که برای ارزیابی سلامت تیروئید استفاده می‌شوند.

هر دو آزمایش ممکن است برای ارزیابی عملکرد تیروئید استفاده شوند. آزمایش T3 آزاد ممکن است برای تعیین اینکه آیا درمان جایگزینی تیروئید موثر است یا خیر، استفاده شود. همچنین می‌تواند به تشخیص ناهنجاری‌های پروتئین‌هایی که هورمون‌های تیروئید را متصل می‌کنند، کمک کند. بسیاری از متخصصان T3 کل را اندازه‌گیری قابل اعتمادتری نسبت به T3 آزاد می‌دانند. آزمایش T3 کل می‌تواند به تشخیص پرکاری تیروئید یا اختلال غده هیپوفیز، ارزیابی علت پرکاری تیروئید و نظارت بر پاسخ شما به درمان پرکاری تیروئید کمک کند.

نحوه تنظیم و کنترل هورمون T3 در بدن

این هورمون یکی از دو هورمون اصلی تیروئید است و اثرات متابولیک بسیار قوی دارد. بدن برای تنظیم و کنترل سطح این هورمون از هیپوتالاموس، هیپوفیز و ارتباط این دو غده با تیروئید استفاده می‌کند. در واقع هیپوتالاموس دستور تولید هورمون t3 را صادر می‌کند که این دستور روی غده هیپوفیز تأثیر می‌گذارد و هیپوفیز نیز با تأثیر بر روی تیروئید باعث افزایش یا کاهش سطح هورمون t3 می‌شود.

عوارض و پیامد‌های افزایش بیش از حد T3 در خون

سطح T3 بالاتر از حد نرمال معمولاً نشان دهنده پرکاری تیروئید(تیروئید پرکار) است. پرکاری تیروئید علل مختلفی دارد، از جمله بیماری گریوز(یک بیماری خودایمنی)، ندول‌های تیروئید و تیروئیدیت(التهاب غده تیروئید). پرکاری تیروئید متابولیسم شما را تسریع می‌کند که می‌تواند برای سلامتی شما خطرناک باشد. برخی از علائم پرکاری تیروئید عبارتند از:

1. کاهش وزن بی‌دلیل
2. احساس لرزش و/یا عصبی بودن
3. افزایش حرکات روده
4. ضربان قلب سریع یا نامنظم (آریتمی)

علائم و نشانه‌های کمبود T3 در خون

در صورتی که آزمایش تیروئید کمبود t3 را در بدن شما نشان دهد ممکن است با برخی از علائم و نشانه‌ها رو به رو شوید که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر هستند. 

• افزایش وزن 
• خستگی
• حساسیت به سرما
• افسردگی
• مشکلات عضلانی و مفصلی
• کندی ضربان قلب

مراحل و روش انجام آزمایش T3

برای انجام آزمایش free t3 روی یک صندلی خواهید نشست و یک ارائه دهنده خدمات درمانی پس از ضد عفونی کردن ناحیه با یک سوزن کوچک نمونه خون شما را تهیه خواهد کرد. در این مرحله ممکن است کمی درد داشته باشید. پس از تهیه نمونه خون نمونه شما همراه با دیگر نمونه‌ها به بخش‌های داخلی آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا تحت آزمایش قرار بگیرد و در نهایت نتایج به شما اطلاع داده می‌شود.

شرایط و آمادگی لازم قبل از انجام آزمایش T3

معمولاً برای آزمایش خون T3 نیازی به انجام کار خاصی ندارید. بسته به دلیل آزمایش، ممکن است لازم باشد مصرف برخی دارو‌ها یا مکمل‌ها را متوقف کنید. به همین دلیل نیز در صورتی که از دارو یا مکمل خاصی استفاده می‌کنید لازم است به پزشک خود اطلاع دهید. به یاد داشته باشید هرگز مصرف دارو‌ها را سرخود قطع نکنید.

مقادیر طبیعی T3 در خون

تفسیر نتایج آزمایش T3

راهنمای خواندن و تفسیر نتیجه تست T3 

هورمون T3 یا تری‌یدوتیرونین یکی از هورمون‌های اصلی غده تیروئید است که نقش مستقیمی در متابولیسم، تولید انرژی و عملکرد اندام‌های حیاتی ایفا می‌کند. برخلاف T4 که بیشتر به‌عنوان یک پیش‌هورمون عمل می‌کند، T3 فعالیت متابولیک قوی‌تری داشته و اثرات تیروئید را به‌طور مستقیم بر سلول‌ها اعمال می‌کند. به همین دلیل، تست T3 یکی از ابزارهای کلیدی در تشخیص اختلالات تیروئید است.

T۳ uptake در آزمایش خون چیست؟ 

تست T3 Uptake که گاهی با نام T3 Resin Uptake نیز شناخته می‌شود، یکی از آزمایش‌های غیرمستقیم ارزیابی عملکرد تیروئید است. برخلاف نام آن، این تست سطح واقعی هورمون T3 را در خون اندازه‌گیری نمی‌کند؛ بلکه نشان‌دهنده میزان پروتئین‌های متصل‌شونده به تیروکسین(Thyroxine-binding proteins) و ظرفیت آن‌ها برای حمل هورمون‌های تیروئیدی است. محدوده مرجع بسته به روش آزمایشگاه متفاوت است، اما معمولاً بین 24 تا 39 درصد گزارش می‌شود. T3 uptake به‌تنهایی برای تشخیص اختلالات تیروئید کافی نیست , معمولاً همراه با T4 یا T4 تام اندازه‌گیری می‌شود و به محاسبه شاخصی به نامFree Thyroxine Index (FTI) کمک می‌کند. FTI شاخص دقیق‌تری از سطح واقعی هورمون آزاد تیروئیدی است و در تشخیص کم‌کاری یا پرکاری تیروئید نقش مهمی دارد.

تفاوت آزمایش T۳ با تست T۳ uptake

آزمایش T3 برای اندازه گیری مستقیم هورمون تری‌یدوتیرونین(T3) در خون است و به دو نوع T3 تام(Total T3) و Free T3 دسته بندی می‌شود. این آزمایش برای تشخیص پرکاری تیروئید، بررسی شدت اختلالات تیروئید، کمک به ارزیابی متابولیسم و عملکرد سلولی کاربرد دارد. تست T3 Uptake میزان پروتئین های  متصل‌شونده به هورمون‌های تیروئیدی(مانند TBG) را بررسی می‌‌کند نه مقدار واقعی هورمون T3. از این تست به طور غیرمستقیم برای تخمین سطح هورمون های آزاد استفاده میشود.همراه با T4 تام به محاسبه شاخص FTI (Free Thyroxine Index) کمک می‌کند.

علائم بالا یا پایین بودن سطح T3 در بدن

بالا یا پایین بودن سطح هورمون t3 در بدن می‌تواند علائم مختلفی ایجاد کند. برخی از علائم رایج افزایش این هورمون در بدن شامل موارد زیر هستند:

1. کاهش وزن ناگهانی
2. اضطراب، تحریک‌پذیری و بی‌خوابی
3. نازک شدن بیش از حد مو‌ها و شکنندگی ناخن‌ها
4. فشار خون بالا

همچنین برخی از رایج‌ترین علائم کاهش هورمون t3 در بدن شامل موارد زیر هستند.

1. افزایش وزن ناگهانی
2. خستگی مداوم
3. کاهش ضربان قلب و فشار خون
4. افسردگی، اختلال حافظه و خواب آلودگی
5. یبوست مداوم
6. خشکی پوست، ریزش مو، تورم صورت و دست‌ها
7. حساسیت به سرما
8. گرفتگی عضلات
9. صدای خشن یا بم

بیماری‌های مرتبط با کاهش سطح T3

در صورتی که نتیجه آزمایش free t3 شما سطح t3 پایین‌تر از حد معمول را نشان می‌دهد ممکن است به یکی از بیماری‌ها یا مشکلات زیر مبتلا باشید.

• هایپو تیروئیدی
• بیماری‌های کبدی
• کاهش ید در بدن
• سوء تغذیه
• کاهش سطح پروتئین‌ها در بدن
• مشکلات مربوط به هیپوفیز و هیپوتالاموس
• مشکلات کلیوی
• جراحی و سیروز

بیماری‌های مرتبط با افزایش سطح T3

در صورتی که نتیجه آزمایش free t3 شما افزایش میزان این هورمون در بدن را نشان دهد ممکن است دچار برخی از مشکلات یا بیماری‌های زیر باشید.

1. بیماری گریوز
2. بیماری پلامر
3. آدنوم سمی تیروئید
4. تیروئیدیت حاد
5. بارداری
6. هپاتیت
7. هایپرپروتئینمی مادرزادی

رژیم غذایی مناسب برای افزایش سطح هورمون T۳

هورمون T3 برای تنظیم متابولیسم و تولید انرژی در بدن ضروری است و رژیم غذایی نقش مهمی در بهبود سطح آن دارد. دریافت کافی ید به‌عنوان ماده اصلی ساخت هورمون‌های تیروئید ضروری است و می‌توان آن را از منابعی مانند نمک یددار، ماهی‌های دریایی و جلبک‌ها تأمین کرد. علاوه بر این، سلنیوم موجود در آجیل برزیلی، ماهی تن و تخم‌مرغ به تبدیل T4 به T3 کمک می‌کند و کمبود آن می‌تواند سطح هورمون فعال تیروئید را کاهش دهد.

مصرف روی(Zinc) از منابعی مانند گوشت قرمز، غلات کامل و حبوبات نیز برای سلامت غده تیروئید اهمیت دارد. همچنین دریافت کافی پروتئین باکیفیت از منابعی مانند تخم‌مرغ، مرغ و لبنیات کم‌چرب به عملکرد تیروئید و متابولیسم بدن کمک می‌کند. در مقابل، باید از مصرف بیش‌ازحد غذاهای فرآوری‌شده، قندهای ساده و سویا اجتناب کرد، زیرا می‌توانند جذب ید یا فعالیت هورمونی را مختل کنند. رعایت یک رژیم غذایی متعادل با تمرکز بر این مواد مغذی می‌تواند به بهبود عملکرد تیروئید و افزایش سطح T3 کمک کند.

رژیم غذایی مناسب برای کاهش سطح هورمون T۳

هورمون T3(تری‌یدوتیرونین) یکی از مهم‌ترین هورمون‌های غده تیروئید است که نقش کلیدی در تنظیم متابولیسم، مصرف انرژی و عملکرد بسیاری از اندام‌ها دارد. به‌طور طبیعی، بدن تلاش می‌کند سطح این هورمون را در محدوده نرمال نگه دارد، بنابراین در افراد سالم نیازی به کاهش عمدی سطح T3 وجود ندارد و چنین اقدامی حتی می‌تواند باعث بروز مشکلاتی مانند خستگی شدید، افزایش وزن یا اختلال در عملکرد اندام‌ها شود.

با این حال، در برخی شرایط بالینی مانند پرکاری تیروئید(Hyperthyroidism) یا T3-toxicosis، سطح این هورمون به‌طور غیرطبیعی افزایش می‌یابد و منجر به علائمی مثل کاهش وزن شدید، تپش قلب، اضطراب، تعریق بیش از حد و اختلال خواب می‌شود. در این وضعیت، پزشک متخصص ممکن است علاوه بر درمان‌های دارویی یا روش‌های پزشکی، توصیه‌هایی در زمینه تغییرات رژیم غذایی داشته باشد. رژیم غذایی کمکی برای کاهش سطح T3 می‌تواند شامل: 

• محدود کردن مصرف ید(مانند نمک یددار، جلبک‌ها و غذاهای دریایی) که ماده اولیه ساخت هورمون‌های تیروئیدی است.
• پرهیز از مصرف بیش‌ازحد غذاهایی که متابولیسم تیروئید را تحریک می‌کنند، مانند کافئین.
• استفاده متعادل از مواد غذایی موسوم به گواتروژن‌ها(مانند کلم، کلم‌ بروکلی، گل‌کلم و سویا) که می‌توانند جذب ید را کاهش دهند؛ البته مصرف آن‌ها باید تحت نظر پزشک باشد.

به‌طور کلی، رژیم غذایی تنها نقش کمکی دارد و هرگز جایگزین درمان دارویی یا مداخلات پزشکی نمی‌شود. بنابراین اگر فردی دچار پرکاری تیروئید یا افزایش سطح T3 است، باید ابتدا با پزشک متخصص غدد مشورت کند و سپس در کنار درمان اصلی، تغییرات غذایی مناسب را اعمال نماید.

آزمایش T3 در دوران بارداری: نکات مهم

در دوران بارداری بسیاری از فعالیت‌های طبیعی بدن انسان تحت تاثیر قرار می‌گیرد. غده تیروئید نیز از این قاعده مستثنی نیست. با این حال به طور معمول پزشک آزمایش free t3 را برای شما در نظر نخواهد گرفت مگر آن که علائم مربوط به اختلالات تیروئیدی را داشته باشید. در صورتی که شما دارای علائم واضح و مشخص باشید یا اختلال تیروئیدی داشته باشید پزشک ممکن است در فواصل زمانی منظم در طی بارداری و پس از زایمان شما را تحت آزمایش قرار دهد. همچنین جالب است بدانید که برخی از متخصصان معتقدند زنان باردار در سه ماهه اول بارداری باید از نظر اختلالات تیروئیدی تحت نظارت قرار بگیرند.

چه فاکتورهایی می‌توانند بر نتیجه آزمایش T3 تاثیر بگذارند؟

برخی از فاکتور‌ها وجود دارند که می‌توانند بر روی نتیجه آزمایش تیروئید شما تاثیر بگذارند. برخی از مهم‌ترین این فاکتور‌ها شامل موارد زیر هستند.

• بارداری

در بارداری مقدار پروتئین‌ها در بدن افزایش می‌یابد که می‌تواند باعث افزایش t3 در بدن شود.

• دارو‌های ضد بارداری خوراکی

فنوتیازین‌ها، تاموکسیفن، تربوتالین، تیروکسین، والپروئیک اسید و برخی دارو‌های دیگر می‌توانند موجب افزایش سطح t3 شوند.

• دارو‌های ضد تیروئید، آسپرین، آتنولول، کاربامازپین، سایمتیدین، کورتیکواستروئید‌ها، فوروزماید، لیتیوم، فنی توئین، پروپرانولول، تئوفیلین که می‌توانند موجب کاهش سطح t3 در بدن شوند.

چرا به آزمایش تری یدوتیرونین(T3) نیاز پیدا می‌کنیم؟

معمولاً وقتی پزشک به مشکل تیروئید شما مشکوک می‌شود، آزمایش T3 آزاد یا کل را انجام می‌دهید. این ممکن است به این دلیل باشد که نتیجه آزمایش TSH شما غیرطبیعی بوده یا علائم پرکاری تیروئید را تجربه می‌کنید که ممکن است شامل موارد زیر باشد:

1. تغییرات وزن، معمولاً کاهش وزن
2. خستگی
3. حرکات مکرر روده
4. ریزش مو
5. افزایش اشتها
6. افزایش تعریق
7. بی‌نظمی‌های قاعدگی
8. تپش قلب
9. بی‌خوابی
10. عصبانیت یا اضطراب
11. مشکلات تمرکز

نمونه مورد نیاز برای انجام آزمایش T3 چیست؟

برای انجام آزمایش تیروئید یک نمونه خون وریدی نیاز است که توسط متخصص آزمایشگاه از ورید‌های بازوی شما تهیه می‌شود.

اهمیت انجام آزمایش تیروئید در مردان

جالب است بدانید که مشکلات تیروئیدی در مردان اغلب خود را با علائم غیر اختصاصی نشان می‌دهد و در بسیاری از موارد نیز دیر تشخیص داده می‌شود. با این حال انجام آزمایش تیروئید و free t3 در مردان نیز دارای اهمیت زیادی است. برخی از اهمیت‌های آزمایش free t3 در مردان شامل موارد زیر است.

• تنظیم متابولیسم و انرژی

هورمون‌های تیروئید سرعت سوخت و ساز بدن را کنترل می‌کنند. کم کاری تیروئید می‌تواند باعث خستگی، افزایش وزن و کاهش تمرکز شود. همچنین پرکاری تیروئید می‌تواند منجر به کاهش وزن ناخواسته، بی‌خوابی و تپش قلب شود.

• سلامت قلب و عروق

اختلالات تیروئید می‌تواند باعث نامنظمی ضربان قلب، فشار خون بالا یا پایین و افزایش ریسک بیماری‌ها و مشکلات قلبی در مردان شوند.

• باروری

کم کاری تیروئید می‌تواند سطح تستسترون را کاهش دهد و در نتیجه باعث کاهش میل جنسی و در موارد شدید حتی ناباروری شود.

• سلامت روان و عملکرد شناختی

افسردگی، اضطراب، تحریک‌پذیری و مشکلات حافظه در مردان گاهی ریشه در مشکلات تیروئیدی دارد.

• استخوان و عضلات

پرکاری تیروئید خطر پوکی استخوان و تحلیل عضلانی را افزایش می‌دهد.

بررسی عملکرد تیروئید در نوزادان و اهمیت غربالگری

غربالگری تیروئید در نوزادان یکی از مهم‌ترین آزمایش‌های بدو تولد است و تقریباً در همه کشور‌ها به صورت الزامی انجام می‌شود. دلیل اصلی آن این است که اختلالات تیروئید مخصوصاً کم کاری مادرزادی تیروئید اگر به موقع تشخیص داده نشود می‌تواند اثرات جبران ناپذیری بر رشد مغزی و جسمی نوزاد بگذارد. انجام غربالگری از اهمیت‌های زیادی برخوردار است که برخی از مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر هستند:

• جلوگیری از عقب ماندگی ذهنی
• حفظ رشد جسمانی
• پیشگیری از عوارض قلبی و متابولیک
  همچنین این آزمایش یک آزمایش ساده و کم هزینه است و به همین دلیل نیز انجام آن برای غربالگری مقرون به صرفه نیز هست.

جمع‌بندی
در صورتی که نتیجه آزمایش free t3 شما غیرطبیعی باشد ممکن است کیفیت زندگی شما تحت تاثیر قرار بگیرد. به طور کلی بیماری‌های تیروئید تا حدودی شایع و قابل درمان هستند. به همین دلیل نیز نیازی نیست نگران شوید. کافی است نتیجه آزمایش خود را به پزشک ارائه دهید و پس از یافتن مشکل یک روند درمانی مناسب را آغاز کرده و ادامه دهید.

مورد تایید و بازبینی شده توسط:
دکتر مهران غزالی بینا(فلوشیپ علوم آزمایشگاهی)