راهنمای کامل آزمایش‌های تشخیص زودهنگام سرطان برای زنان و مردان

غربالگری سرطان چیست و چرا اهمیت دارد؟

غربالگری سرطان به مجموعه‌ای از آزمایش‌ها و بررسی‌های پزشکی گفته می‌شود که با هدف تشخیص زودهنگام سرطان در افراد ظاهراً سالم انجام می‌گیرد. هدف از انجام این آزمایش‌ها، یافتن نشانه‌های اولیه سرطان پیش از بروز علائم ظاهری است؛ زیرا در مراحل ابتدایی، بسیاری از سرطان‌ها درمان‌پذیرتر هستند و شانس بهبودی بیمار به‌مراتب بالاتر است. در واقع، غربالگری سرطان به پزشکان کمک می‌کند تا سلول‌های غیرطبیعی یا تغییرات مشکوک را پیش از آنکه به تومور سرطانی تبدیل شوند، شناسایی کنند.

به عنوان مثال، آزمایش پاپ‌اسمیر برای تشخیص زودهنگام سرطان دهانه رحم یا آزمایش PSA برای بررسی احتمال سرطان پروستات در مردان از مهم‌ترین برنامه‌های غربالگری محسوب می‌شوند. اهمیت غربالگری تنها در افزایش احتمال درمان موفق خلاصه نمی‌شود؛ بلکه باعث می‌شود از هزینه‌های سنگین درمان در مراحل پیشرفته و عوارض جانبی شدید نیز جلوگیری شود.

در بسیاری از موارد، تشخیص در مرحله‌ پیش‌سرطانی می‌تواند با درمان‌های ساده از گسترش بیماری پیشگیری کند. امروزه سازمان‌های معتبر جهانی مانند سازمان جهانی بهداشت(WHO) و انجمن سرطان آمریکا(ACS) توصیه می‌کنند افراد در سنین و شرایط خاص، به‌صورت منظم تحت غربالگری سرطان قرار گیرند. البته نوع و زمان انجام این آزمایش‌ها بسته به جنسیت، سن، سابقه خانوادگی و سبک زندگی هر فرد متفاوت است.

چه افرادی باید غربالگری سرطان انجام دهند؟

چه زمانی باید برای آزمایش سرطان مراجعه کنیم؟ غربالگری سرطان برای همه افراد الزامی نیست، اما انجام آن در گروه‌های خاص می‌تواند نقش حیاتی در تشخیص زودهنگام و پیشگیری از پیشرفت بیماری داشته باشد. به طور کلی، پزشکان توصیه می‌کنند افراد در گروه‌های زیر، غربالگری سرطان را در فواصل منظم انجام دهند:

• افراد بالای ۴۰ سال

با افزایش سن، احتمال بروز انواع سرطان‌ها بیشتر می‌شود. به همین دلیل، غربالگری منظم از دهه چهارم زندگی به بعد اهمیت زیادی دارد.

• افراد دارای سابقه خانوادگی سرطان

اگر یکی از بستگان نزدیک(پدر، مادر، خواهر یا برادر) سابقه ابتلا به سرطان داشته باشد، احتمال ابتلای فرد نیز بیشتر است. در این شرایط، ممکن است پزشک توصیه کند آزمایش‌ها زودتر از سن معمول آغاز شوند.

• افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای یا سبک زندگی ناسالم

مصرف دخانیات، تغذیه ناسالم، چاقی، کم‌تحرکی و تماس با مواد شیمیایی خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها را افزایش می‌دهد.

زنان در سنین باروری بهتر است آزمایش پاپ‌اسمیر و ماموگرافی را طبق دستور پزشک انجام دهند، و مردان بالای ۵۰ سال نیز تست PSA برای بررسی سلامت پروستات را مد نظر قرار دهند.

نکته مهم این است که زمان شروع و فواصل انجام غربالگری سرطان برای هر فرد متفاوت است و باید زیر نظر پزشک مشخص شود. انجام آزمایش‌ها به صورت خودسرانه یا بدون تفسیر تخصصی می‌تواند منجر به نتایج نادرست و اضطراب بی‌مورد شود.

غربالگری سرطان برای کدام یک از انواع سرطان توصیه می‌شود؟

غربالگری سرطان معمولاً برای سرطان‌هایی توصیه می‌شود که شیوع بالایی دارند، مراحل اولیه آن قابل تشخیص است و درمان در صورت تشخیص زودهنگام موثر است. به طور کلی، انتخاب نوع غربالگری و زمان انجام آن باید توسط پزشک مشخص شود تا مناسب‌ترین آزمایش‌ها برای هر فرد تجویز شوند. برخی از مهم‌ترین انواع سرطان‌هایی که برنامه‌های غربالگری برای آن‌ها طراحی شده‌اند عبارتند از:

• سرطان پستان

ماموگرافی، برای زنان بالای ۴۰ سال یا در صورت سابقه خانوادگی سرطان سینه توصیه می‌شود. تشخیص زودهنگام این سرطان می‌تواند شانس درمان موفق را تا حد زیادی افزایش دهد.

• سرطان دهانه رحم

آزمایش پاپ‌اسمیر و  تست HPV برای زنان بین ۲۱ تا ۶۵ سال اهمیت دارد. این آزمایش‌ها می‌توانند تغییرات پیش‌سرطانی سلول‌های دهانه رحم را شناسایی کنند.

• سرطان روده بزرگ

کولونوسکوپی یا آزمایش‌ خون مخفی در مدفوع(FOBT) برای افراد بالای ۵۰ سال یا کسانی که سابقه خانوادگی دارند توصیه می‌شود.

• سرطان پروستات

آزمایش PSA برای مردان بالای ۵۰ سال یا افرادی که در خانواده‌شان سابقه سرطان پروستات وجود دارد، پیشنهاد می‌شود.

• سرطان ریه

برای افراد با سابقه طولانی مصرف سیگار و بالای ۵۵ سال، سی‌تی اسکن با دوز پایین(LDCT) به عنوان روش غربالگری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

علاوه بر موارد بالا، در برخی شرایط خاص، غربالگری ژنتیکی برای افرادی که دارای جهش‌های ژنتیکی شناخته‌شده هستند، می‌تواند به پیشگیری یا تشخیص زودهنگام کمک کند.

آزمایش تشخیص سرطان چیست و چه تفاوتی با غربالگری دارد؟

غربالگری یک روش پیشگیرانه است و آزمایش تشخیصی به مجموعه آزمایش‌ها و روش‌های پزشکی گفته می‌شود که برای تایید وجود سرطان در فرد مشکوک یا دارای علائم بالینی انجام می‌گیرد. یک روش تاییدی و درمانی. هر دو نقش مکمل دارند و اجرای منظم و صحیح آن‌ها می‌تواند شانس تشخیص زودهنگام و موفقیت درمان سرطان را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:

1. آزمایش خون

بررسی نشانگرهای تومور(Tumor Markers) یا تغییرات خونی مرتبط با سرطان.

2. تصویربرداری پزشکی

مانند سونوگرافی، ماموگرافی، سی‌تی‌اسکن و MRI برای شناسایی توده‌ها یا ناهنجاری‌ها.

3. بیوپسی(نمونه‌برداری از بافت)

قطعی‌ترین روش برای تشخیص نوع سرطان و درجه پیشرفت آن.

4. آزمایش ژنتیکی

در موارد خاص برای بررسی جهش‌های مرتبط با سرطان‌های ارثی.

مزایا و معایب آزمایش‌های غربالگری سرطان

آزمایش‌های غربالگری سرطان مانند هر روش پزشکی، دارای مزایا و محدودیت‌هایی هستند که آگاهی از آن‌ها به تصمیم‌گیری هوشمندانه کمک می‌کند.

1. مزایای آزمایش‌های غربالگری

• تشخیص زودهنگام

شناسایی تغییرات پیش‌سرطانی یا مراحل اولیه سرطان، حتی قبل از ظهور علائم که باعث افزایش احتمال درمان موفق می‌شود.

• کاهش مرگ و میر

مطالعات نشان داده‌اند افرادی که به‌صورت منظم تحت غربالگری قرار می‌گیرند، میزان مرگ ناشی از سرطان‌های شایع مانند پستان، دهانه رحم و روده بزرگ در آن‌ها کاهش می‌یابد.

• پیشگیری از پیشرفت بیماری

در برخی موارد، غربالگری تغییرات پیش‌سرطانی را شناسایی می‌کند و با درمان به موقع، از بروز سرطان جلوگیری می‌شود.

• اطمینان از سلامت بدن

غربالگری منظم باعث افزایش آگاهی فرد از وضعیت سلامت خود می‌شود و افراد را به سبک زندگی سالم‌تر ترغیب می‌کند.

2. معایب و محدودیت‌ها 

• نتایج مثبت کاذب

گاهی آزمایش‌ها نتایجی نشان می‌دهند که نشان‌دهنده سرطان است، در حالی که فرد سالم است. این موضوع می‌تواند باعث اضطراب و استرس شود.

• نتایج منفی کاذب

در برخی موارد، آزمایش ممکن است سرطان موجود را نشان ندهد و باعث احساس امنیت کاذب شود.

• هزینه و دسترسی

انجام برخی آزمایش‌ها هزینه‌بر است و در دسترس همگان نیست.

• نیاز به تکرار منظم

غربالگری یک بار کافی نیست و باید طبق برنامه‌های تعیین شده، دوره‌ای تکرار شود تا موثر باشد.

با توجه به مزایا و محدودیت‌ها، توصیه می‌شود که انجام آزمایش‌های غربالگری تحت نظر پزشک متخصص و بر اساس سن، جنسیت، سابقه خانوادگی و ریسک فردی صورت گیرد. این کار باعث می‌شود نتایج دقیق‌تر و مفیدتری به دست آید و از استرس و هزینه‌های اضافی جلوگیری شود.

آزمایش خون برای تشخیص سرطان؛ چه تست‌هایی انجام می‌شود؟

آزمایش خون یکی از ابزارهای مهم در تشخیص و پیگیری سرطان است و می‌تواند اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت سلامت فرد و وجود نشانه‌های اولیه بیماری ارائه دهد. این آزمایش‌ها معمولاً با هدف شناسایی نشانگرهای تومور(Tumor Markers) یا تغییرات غیرطبیعی خون انجام می‌شوند. برخی از مهم‌ترین آزمایش‌های خونی برای تشخیص سرطان عبارتند از:

• CEA یا (Carcinoembryonic Antigen)

آزمایش CEA این نشانگر در برخی سرطان‌ها مانند روده بزرگ، پانکراس، سرطان معده و سینه افزایش می‌یابد. بررسی سطح CEA می‌تواند در پیگیری درمان و تشخیص عود بیماری نیز مفید باشد.

• CA-125

آزمایش CA -125 عمدتاً برای شناسایی سرطان تخمدان در زنان استفاده می‌شود. افزایش سطح این نشانگر می‌تواند نشانه‌ای از وجود تومور باشد، اما تشخیص قطعی نیاز به بررسی‌های تکمیلی دارد.

• CA 19-9

آزمایش CA 19-9 معمولاً در سرطان‌های دستگاه گوارش، به ویژه پانکراس و کیسه صفرا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• PSA یا (Prostate-Specific Antigen)

تستی برای تشخیص و پایش سرطان پروستات در مردان. افزایش PSA ممکن است به وجود سرطان یا مشکلات خوش‌خیم پروستات اشاره کند.

• AFP یا (Alpha-Fetoprotein)

در برخی سرطان‌های کبد و گنادها(مثل بیضه) کاربرد دارد و می‌تواند برای تشخیص زودهنگام و پیگیری درمان مورد استفاده قرار گیرد.

نکته مهم این است که نتیجه یک آزمایش خون به تنهایی نمی‌تواند تشخیص قطعی سرطان بدهد. افزایش یا کاهش برخی نشانگرها ممکن است ناشی از بیماری‌های دیگر یا شرایط غیرسرطانی باشد. بنابراین پزشک معمولاً آزمایش خون را همراه با روش‌های تصویربرداری و بررسی‌های بالینی تجویز می‌کند تا تشخیص دقیق‌تری حاصل شود.

نشانگرهای تومور(Tumor Markers) در آزمایش خون چیست و چه کاربردی دارد؟

نشانگرهای تومور یا Tumor Markers، مواد شیمیایی هستند که توسط سلول‌های سرطانی یا گاهی سلول‌های سالم در پاسخ به سرطان تولید می‌شوند و می‌توان آن‌ها را در خون، ادرار یا بافت بدن اندازه‌گیری کرد. بررسی این نشانگرها یکی از روش‌های مهم در تشخیص، پایش و پیگیری درمان سرطان به شمار می‌رود. از جمله کاربردهای اصلی نشانگرهای تومور عبارتند از:

1. تشخیص اولیه

برخی نشانگرها می‌توانند وجود سرطان را در مراحل ابتدایی هشدار دهند، هر چند که معمولاً برای تایید، نیاز به آزمایش‌های تکمیلی و تصویربرداری است.

2. پایش روند درمان

بعد از شروع درمان، سطح نشانگرهای تومور می‌تواند نشان دهد که درمان مؤثر بوده یا نیاز به تغییر روش درمان وجود دارد.

3. تشخیص عود سرطان

افزایش دوباره سطح برخی نشانگرها ممکن است نشان‌دهنده بازگشت بیماری باشد و پزشک را برای بررسی دقیق‌تر راهنمایی کند.

4. کمک در تعیین نوع سرطان

بعضی نشانگرها مخصوص یک نوع سرطان هستند و می‌توانند در تشخیص نوع سرطان و انتخاب درمان مناسب کمک کنند.

با این حال، نکته مهم این است که سطح نشانگرهای تومور به تنهایی برای تشخیص قطعی کافی نیست؛ برخی بیماری‌های غیرسرطانی و حتی شرایط طبیعی بدن نیز می‌توانند باعث افزایش آن‌ها شوند. بنابراین تفسیر نتایج باید توسط پزشک متخصص انجام شود و معمولاً در کنار سایر آزمایش‌ها و روش‌های تشخیصی استفاده می‌شود.

آیا مردان هم باید آزمایش سرطان سینه انجام دهند؟

سرطان سینه در مردان نسبت به زنان بسیار نادر است، اما وجود آن غیرممکن نیست. به همین دلیل، اطلاع‌رسانی و غربالگری در شرایط خاص برای مردان اهمیت دارد. چه مردانی باید غربالگری  سرطان سینه شوند انجام دهند؟

• افراد با سابقه خانوادگی سرطان سینه

اگر پدر، برادر یا پسرخاله سابقه ابتلا به سرطان سینه یا جهش‌های ژنتیکی مانند BRCA1 و BRCA2 داشته باشد، احتمال خطر افزایش می‌یابد.

• مردان دارای علائم بالینی مشکوک

مانند توده در بافت سینه، ترشح غیرطبیعی از نوک سینه، تغییر در پوست یا نوک سینه. در این موارد، پزشک ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری(ماموگرافی، سونوگرافی) یا نمونه‌برداری(بیوپسی) را توصیه کند.

• افراد با شرایط خاص پزشکی

مردانی که درمان هورمونی طولانی‌مدت، رادیوتراپی در ناحیه سینه یا بیماری‌های زمینه‌ای کبدی یا هورمونی دارند، ممکن است در معرض خطر بیشتری باشند.

نکات مهم: 

1.  غربالگری روتین سرطان سینه برای همه مردان توصیه نمی‌شود، زیرا شیوع آن بسیار پایین است.
2. تشخیص زودهنگام حتی در مردان باعث افزایش شانس درمان موفق و کاهش عوارض بیماری می‌شود.
3. مردان باید نسبت به هر تغییر غیرطبیعی در سینه خود آگاه باشند و در صورت مشاهده علائم مشکوک، سریعاً به پزشک مراجعه کنند.

علائم هشدار دهنده اولیه سرطان که نباید نادیده بگیرید

شناخت علائم اولیه و هشداردهنده سرطان به افراد کمک می‌کند تا سریع‌تر به پزشک مراجعه کنند و اقدامات درمانی لازم را آغاز کنند. برخی از مهم‌ترین علائم هشداردهنده عبارتند از:

• توده یا برآمدگی غیرطبیعی

وجود توده در سینه، گردن، زیر بغل یا هر ناحیه دیگر بدن که بدون درد و با گذشت زمان تغییر نمی‌کند، می‌تواند نشانه‌ای از سرطان باشد.

• خونریزی یا ترشح غیرطبیعی

خونریزی از واژن، مقعد، ادرار یا ترشح از نوک سینه باید جدی گرفته شود.

• تغییر در پوست یا مخاط

لکه‌های جدید، زخم‌های دیر بهبود یا تغییر رنگ پوست و مخاط، به ویژه در دهان و پوست، می‌تواند علامت هشداردهنده باشد.

• کاهش وزن ناخواسته و سریع

کاهش وزن بدون دلیل مشخص و همراه با تغییرات اشتها، می‌تواند نشانه‌ای از سرطان باشد.

• خستگی غیر معمول و پایدار

احساس خستگی شدید و مداوم که با استراحت بهبود نمی‌یابد، یکی از نشانه‌های شایع در مراحل اولیه برخی سرطان‌ها است.

• مشکلات گوارشی یا تنفسی طولانی‌مدت

سرفه‌های مداوم، تغییر صدا، مشکلات بلع یا تغییرات طولانی در عملکرد روده می‌تواند هشداردهنده باشد.

به این نکته توجه کنید که هر علامت به تنهایی الزاماً نشان‌دهنده سرطان نیست، اما تداوم یا ترکیب چند علامت، نیازمند بررسی دقیق پزشکی است. آگاهی و توجه به این علائم می‌تواند زندگی افراد را نجات دهد و شانس درمان موفق را افزایش دهد.

چطور برای آزمایش یا غربالگری سرطان آماده شویم؟

آمادگی مناسب قبل از انجام آزمایش‌های تشخیص یا غربالگری سرطان می‌تواند دقت نتایج را افزایش داده و روند انجام آزمایش را آسان‌تر کند. هر نوع آزمایش ممکن است دستورالعمل‌های خاص خود را داشته باشد، اما چند نکته عمومی برای آمادگی وجود دارد:

۱. مشاوره با پزشک

قبل از هر اقدام، با پزشک یا متخصص آزمایشگاه مشورت کنید تا نوع و زمان مناسب آزمایش مشخص شود. پزشک بر اساس سن، جنسیت، سابقه خانوادگی و عوامل ریسک، بهترین برنامه غربالگری را توصیه می‌کند.

۲. رعایت دستورالعمل‌های قبل از آزمایش 

• برخی آزمایش‌های خون نیاز به ناشتا بودن دارند.
• برخی آزمایش‌ها ممکن است نیاز به اجتناب از داروهای خاص یا مکمل‌ها داشته باشند.
• اطلاعات دقیق در مورد داروها، بیماری‌ها و سوابق پزشکی خود را به تکنسین یا پزشک ارائه دهید.

۳. آمادگی روانی

غربالگری و آزمایش تشخیص سرطان ممکن است اضطراب‌آور باشد. داشتن اطلاعات کافی درباره روند آزمایش و نتایج احتمالی، کمک می‌کند نگرانی کمتری تجربه کنید و با آرامش بیشتری آزمایش را انجام دهید.

۴. همراه داشتن مدارک پزشکی
همراه داشتن نتایج آزمایش‌های قبلی، سوابق درمانی و اطلاعات خانوادگی می‌تواند تشخیص دقیق‌تر و مشاوره بهینه‌تر را برای پزشک فراهم کند.

۵. رعایت نکات سبک زندگی قبل از آزمایش 

• خواب کافی و تغذیه مناسب قبل از آزمایش کمک می‌کند بدن در وضعیت طبیعی خود قرار گیرد.
• از مصرف الکل یا دخانیات در روزهای قبل از آزمایش‌های حساس اجتناب کنید.

با رعایت این نکات، نتایج آزمایش‌ها دقیق‌تر و قابل اعتمادتر خواهد بود و فرد می‌تواند تصمیمات بهتری برای مراقبت از سلامت خود اتخاذ کند.

هزینه و پوشش بیمه برای آزمایش‌های تشخیص سرطان

پوشش بیمه می‌تواند بین بیمه‌ها و طرح‌ها متفاوت باشد و برخی آزمایش‌های پیشرفته یا ژنتیکی ممکن است نیاز به پرداخت هزینه شخصی داشته باشند. توصیه می‌شود قبل از انجام آزمایش، با بیمه و آزمایشگاه هماهنگی کنید تا از میزان پوشش و هزینه نهایی مطلع شوید.

جمع بندی
تشخیص زودهنگام سرطان از مهم‌ترین عوامل در موفقیت درمان و بهبود کیفیت زندگی بیماران است. توجه به علائم هشداردهنده می‌تواند شانس درمان موفق و پیشگیری از پیشرفت بیماری را به طور قابل توجهی افزایش دهد. افراد با سابقه خانوادگی سرطان، سن بالا، یا عوامل ریسک خاص باید توجه ویژه‌ای به برنامه‌های غربالگری داشته باشند و برای هر نوع آزمایش، مشاوره با پزشک متخصص الزامی است. آزمایشگاه مرکزی فردیس با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته، تیم متخصص و با هدف فراهم کردن محیطی امن، علمی و قابل اعتماد آماده ارائه خدمات می‌باشد.

مورد تایید و بازبینی شده توسط:
دکتر مهران غزالی بینا(فلوشیپ علوم آزمایشگاهی)