پیشگیری از سرطان؛ اصول و شیوه های کلی

به‌روزرسانی در تاریخ: 11 اردیبهشت 1404

سرطان قابل پیشگیری و درمان است؛ با خودمراقبتی، امید و رعایت اصول ده‌گانه که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت، می‌توانید با سرطان مبارزه کنید. سرطان یکی از بیماری‌های پیچیده و شایع امروزی است که در آن سلول‌های بدن به طور غیرقابل کنترل رشد کرده و می‌توانند به بافت‌های اطراف یا نقاط دورتر بدن گسترش یابند.

این بیماری انواع مختلفی دارد؛ با اینکه علت دقیق بروز سرطان همیشه مشخص نیست، اما تحقیقات نشان داده‌اند که برخی عوامل محیطی و سبک زندگی می‌توانند احتمال ابتلا را افزایش دهند. برای کاهش این خطر، رعایت برخی توصیه‌ها مؤثر است؛ از جمله داشتن رژیم غذایی سالم با مصرف منظم میوه و سبزیجات، فعالیت بدنی مداوم، پرهیز از مصرف دخانیات و الکل، محافظت از پوست در برابر آفتاب و انجام غربالگری‌های پزشکی به‌صورت منظم. این اقدامات می‌توانند در پیشگیری یا شناسایی زودهنگام سرطان نقش حیاتی ایفا کنند.

بیشتر بخوانید: كشف ژن گسترش سرطان سينه

موثرترین روش‌های پیشگیری از سرطان

در این بخش با توصیه های مفید برای پیشگیری از سرطان آشنا خواهیم شد که این اقدامات می‌توانند به طور مؤثری خطر ابتلا به انواع سرطان را کاهش دهند. از جمله این روش های عبارتنداز: 

پرهیز از مصرف دخانیات برای پیشگیری از سرطان

مصرف سیگار و دخانیات یکی از اصلی‌ترین موارد مؤثر در ایجاد سرطان‌های مختلف است. کاهش مصرف دخانیات و سیگار می‌تواند باعث کاهش شانس ابتلا به سرطان‌های ریه، دهان، حلق، حنجره، پانکراس، مثانه و دهانه رحم شود.

استفاده از هر یک از فرآورده های توتون مانند سیگار، پیپ و قلیان خطرناک است و موجب انواع سرطان از جمله ریه، مثانه، کلیه و دهانه رحم می شود. حتی جویدن توتون نیز خطرناک است و احتمال سرطان های دهان و لوزالمعده را زیاد می کند. حتی اگر سیگار هم نمی‌كشید، از نشستن در جاهایی كه افراد دیگری سیگار می‌كشند خودداری نمایید.

اگر سیگار می کشید، ترک سیگار شاید مهمترین تصمیم زندگی تان باشد. آثار ترک سیگار از همان ساعت های اولیه ترک آشکار می شود. هر چه زودتر سیگار را ترک کنید، سود بیشتری می برید و هرچه زمان بیشتری سپری شود، مزایای حاصل از آن افزایش می‌یابد. 

داشتن فعالیت بدنی، از روش های پیشگیری از سرطان

داشتن فعالیت بدنی کافی و ورزش می‌تواند باعث افزایش سلامت بدن شود. توصیه می‌شود افراد بالغ در طول هر هفته حداقل ۱۵۰ دقیقه را به ورزش هوازی متوسط اختصاص دهند. ورزش وزن بدن شما را در محدوده کافی نگه می‌دارد و می‌تواند باعث کاهش شانس ابتلا به سرطان‌هایی مانند پستان، پروستات، ریه و کولون شود.

وزن ایدئال موثر در پیشگیری از سرطان

• وزن بالا احتمال انواع سرطان به خصوص پستان، پروستات و روده بزرگ را افزایش می دهد.
• توجه داشته باشید که بالا بودن وزن به هنگام تولد رابطه مختصری با خطر سرطان دارد اما افزایش وزن در دوران بزرگسالی در تمام موارد با افزایش خطر سرطان مرتبط است.
• از کاهش و افزایش وزن مکرر بپرهیزید چون اندکی بر خطر سرطان تأثیر دارد.
• مصرف مواد غذايي نشاسته ای را کم کنید و از رژيم هاي غذايی که از نظر ميوه جات و سبزي جات تازه غني هستند، استفاده کنید. 
• از نوشیدنی های شکردار پرهیز کنید و این نوشیدنی ها را با آب جایگزین کنید.
• به اندازه مناسب غذا بخورید. سعي کنيد وعده هاي اصلي غذا حذف نگردد، زيرا در اين صورت ناچار به ريزه خواري خواهيد شد.
• غذا را در کمال آرامش صرف کنید. در حالت استرس و اضطراب غذا نخورید.

تغذیه سالم روشی مناسب برای پیشگیری از سرطان

داشتن تغذیه سالم می‌تواند به سالم ماندن بدن کمک زیادی کند و از ابتلا به سرطان‌ها نیز تا حدی جلوگیری کند. کاهش مصرف الکل و افزایش مصرف میوه و سبزیجات هم می‌تواند به داشتن وزن سالم و کاهش شانس ابتلا به سرطان‌ها کمک کند.

• توجه داشته باشید از غذاهاي كم چرب و تا حد امكان فاقد چربي‌هاي حيواني استفاده کنید. 
•  روزانه 5 وعده از سبزي ها و ميوه ها استفاده کنید.
• از روش های صحیح پخت مانند کبابی، بخارپز، آب پز و پخت ملایم در حرارت کم استفاده کنید. غذاهای نیم سوخته و سوخته(کباب، جوجه کباب، ته دیگ، سیب زمینی و پیاز داغ سوخته) را مصرف نکنید.
• از مصرف انواع گوشت های دودی شده، نمک سودشده یا فرآوری شده با مواد شیمیایی و نگه دارنده مانند سوسیس و کالباس و کنسرو بپرهیزید.
• مصرف قند و شکر را کاهش دهید.
• مصرف نمك را محدود کنید و برای طعم دار کردن غذا از ادویه و چاشنی گیاهی استفاده کنید.
• از مصرف مشروبات الكلي پرهيز نما ييد. هر چه میزان مصرف الکل بیشتر و طول دوره آن طولانی تر باشد، احتمال سرطان افزایش می یابد.

مقاله‌های مرتبط: نقش تغذيه در جلوگیری از سرطان

محافظت از خود در برابر عفونت ها

• برای پیشگیری از ابتلا به ویروس هپاتیت HBV) B) لازم است به خصوص افراد پرخطر واکسن بزنند مانند کسانی که با فرآورده‌های خونی سر و کار دارند و یا رفتارهای جنسی پرخطر دارند. 
•  برای آمیزش جنسی از وسایل یا مواد محافظت کننده، استفاده کنید تا به ویروس پاپیلوم انسانی(HPV) و سرطان های ناشی از آن مانند سرطان دهان، دهانه رحم و مقعد مبتلا نشوید.

محافظت از پوست در برابر نور خورشید

سرطان پوست یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها است؛ به همین دلیل نیز پیشگیری از سرطان پوست دارای اهمیت زیادی است. از مهم‌ترین مواردی که در ابتلا به سرطان پوست نقش دارد قرار‌گیری بدون محافظت در معرض نور خورشید است. بهتر است در ساعت‌های بین ده صبح تا ۴ بعدازظهر که نور خورشید دارای اشعه بسیار قوی‌ است از قرار‌گیری در معرض نور خورشید اجتناب کنید.

•  سعی کنید در معرض نور شدید آفتاب قرار نگیرید به خصوص بین ساعات 10 صبح تا 4 عصر. اما باید توجه کرد که به میزان مناسب نور ملایم خورشید به بدن برسد چرا که در غیر این صورت، با افزایش احتمال کمبود ویتامین D، زمینه ایجاد برخی سرطان ها فراهم می شود. 
•  در صورتی که مجبورید در تماس طولاني مدت با تابش آفتاب باشید، از كرم ضدآفتاب، كلاه آفتاب گير، عينك آفتابي و پوشش مناسب مثل لباس سفيد، آستين دار و يقه بلند استفاده کنید.
• از عینک‌های آفتابی که میزان جذب اشعه فرابنفش UV آنها 99 تا 100 درصد است استفاده کنید.
• از کرم یا لوسیون ضدآفتابی استفاده کنید که دارای طیفی گسترده باشد و فاکتور محافظتی آفتاب (SPF ) آن بطور متوسط 15 باشد.
• در نزدیکی آب، برف، و شن باید بیشتر احتیاط نمود زیرا آنها اشعه‌های مضر خورشید را باز می تابانند. اشعه فرابنفش خورشید، حتی در روزهای ابری نیز به سطح زمین می رسد. بنابراین توصیه می شود هر روز از کرم ضدآفتاب استفاده کرده و هر دو ساعت یکبار، آن را تجدید کنید. همچنین بعد از شنا و تعرق زیاد نیز، استفاده مجدد از کرم ضد آفتاب لازم است.
• بعد از تماس با نور خورشيد، دوش بگيريد و عرق موجود روي پوست، نمك، مواد شيميايي و فرآورده‌هاي ضدآفتاب را از تن خود بشو ييد.
• اگر مرتب آرایش می کنید، از لوازم آرایشی بدون چربی استفاده کنید زیرا لوازم آرایش چرب، منافذ پوستی را می بندند. مواد آرایشی دارای SPF به هیچ عنوان جایگزین کرم های مخصوص ضدآفتاب نیستند.

رعایت اصول ایمنی در منزل و محیط کار

• برخی از مشاغل شامل کشاورزی، سمپاشی، نقاشی، مبل سازی، کار در صنایع آهن، فولاد، زغال سنگ، لاستیک و کار تولید یا تعمیر پوتین و کفش خطر برخی سرطان ها را افزایش می دهند. 
• از تماس با آفت کش ها بپرهیزید.
• جذب آفت کش ها بیشتر از راه پوست صورت می گیرد. در صورت تماس باید بدن را به سرعت شستشو داد.
• به هنگام کار با حلال‌ها، باید مطمئن شوید که اتاق کاملاً تهویه می شود. در صورت امکان در بیرون از منزل کار کنید یا پنجره ها را باز کنید.
• از برخورد غیرضروری با اشعه ایکس تا حد امکان پرهیز کنید. 
• اگر در محیطی کار می کنید که در معرض تراکم بالایی از ذرات ریز، الیاف و گرد و غبار قرار دارید، ماسک محافظ مناسب را روی بینی و دهان خود قرار دهید و مطمئن شوید ماسک به طرز صحیح روی صورت شما قرار گرفته است و مانع از دید شما نمی شود.   
• تا حد ممکن سطوح کاری را عاری از گرد و غبار و مواد شیمیایی نگه دارید و از روش‌های تمیز کردن تر(مرطوب) استفاده نمایید تا گرد و غبار ایجاد نشود. 
•  از برنزه شدن چه از طریق خوابیدن در برابر نور خورشید یا لامپ های فرا بنفش پرهیز کنید.
• داروها می توانند پوست را نسبت به آفتاب حساس تر کنند، از جمله: برخی آنتی بیوتیک ها مانند خانواده تتراسایکلین، ناپروکسن، داروهای ضد افسردگی، ضد پرفشاری خون، داروهای قلبی و دیابت.

برای مطالعه بیشتر: کشف شيوه‌ای برای مهار گسترش سرطان

داشتن زندگی روانی معنوی سالم

• در زندگی اهداف واقع گرایانه داشته باشید. 
•  از تنش و اضطراب پرهیز کنید. اضطراب سیستم دفاعی بدن را تضعیف می کند.
• در صورت دارا بودن علائم بیماری روانی مانند افسردگی به پزشک مراجعه کنید.
• به طور میانگین هفت ساعت در شب بخوابید. نداشتن خواب کافی میل به خوردن شیرینی جات را بالا و قدرت دفاعی بدن را پایین می برد.
• خویشتن را دوست بدارید و به جسم و روان خود احترام بگذارید.
• زندگی سختی های زیادی دارد اما شاید باورهای امیدوارانه یگانه راهی باشد که می توان دشواری ها را پشت سر گذاشت.
• دقایقی از روز را به خلوت کردن با خود و نماز و نیایش بپردازید تا به آرامش برسید. به خداوند و حکمت او اعتماد کنید و به رحمت او امیدوار باشید.

دوری از انجام اعمال پرخطر

عفونت‌های HIV و HPV از مهم‌ترین عفونت‌هایی هستند که می‌توانند در نهایت به سرطان‌های مقعد، کبد، ریه و دهانه رحم تبدیل شوند. برای جلوگیری از این اتفاق بهترین راه داشتن رابطه جنسی ایمن است. هرچه تعداد شرکای جنسی کمتر باشد شانس ابتلا به این بیماری‌ها نیز کمتر خواهد بود.

زندگی اجتماعی، موثر در پیشگیری از سرطان

• با دیگران با مهربانی و احترام رفتار کنید. 
•  از رقابت های ناسالم و تنش آفرین بپرهیزید.
• به عقاید دیگران احترام بگذارید و به آنها توهین نکنید.
• دیگران را دوست بدارید و قضاوت زودهنگام نداشته باشید.
• همه آدم ها، خوبی ها و بدی هایی دارند. آنها را همانگونه که هستند، بپذیرید.
• اگر کسی در حق شما بدی کرد، خشم خود را کنترل کنید و تلاش کنید او را ببخشید.
• اگر به موضوعات از دیدگاه دیگران نگاه کنید شاید خیلی از بدی های دیگران را راحت تر بپذیرید.
• از خود و دیگران توقعات غیر واقع بینانه نداشته باشید تا باعث رنج و ناراحتی شما نگردد.
• در زندگی با دیگران مشورت کنید اما در پایان خود تصمیم گیری کنید. نگذارید دیگران احساسات و هیجانات شما را هدایت کنند.

 مطالعه بیشتر: سرطان مثانه و مهمترین علامت سرطان مثانه

مراجعه به پزشک در صورت وجود علائم هشداردهنده

در صورت داشتن هر یک از علامت های زیر بهتر است به پزشک مراجعه کنید:

• ابتلا به سرطان در اقوام درجه یک 
•  تغییر در خال های پوستی
• زخم های بدون بهبود
• توده در هر جای بدن
• سرفه یا گرفتگی صدای طولانی مدت
• اختلال بلع یا سوء هاضمه طولانی
• استفراغ یا سرفه خونی
• اسهال یا یبوست طولانی
• خونریزی غیر طبیعی ادرار، مدفوع، واژن، نوک پستان
• بی اشتهایی یا کاهش وزن بی دلیل

برای پیشگیری از سرطان چه بخوریم؟

رژیم غذایی سالم و درست یکی از مهم‌ترین موارد در زندگی هر فرد است. داشتن یک رژیم غذایی متعادل می‌تواند به شما کمک کند تا وزن مناسب و بدن سالمی داشته باشید و سلامت خود را حفظ کنید. از طرف دیگر نداشتن رژیم غذایی سالم و اصولی می‌تواند سلامت شما را به خطر بیندازد و باعث ایجاد طیف وسیعی از مشکلات و بیماری‌ها شود. سرطان نیز از این قاعده مستثنی نیست. در ادامه برخی از مواردی را که در نظر گرفتن آن‌ها می‌تواند باعث پیشگیری از سرطان‌ها شود را ذکر می‌کنیم.

کاهش مصرف گوشت‌های فرآوری شده

تحقیقات نشان می‌دهند که گوشت‌های فرآوری شده مانند سوسیس، کالباس، بیکن، هات داگ، پپرونی و سالامی می‌توانند ارتباط بسیار نزدیکی با سرطان کولورکتال داشته باشند که این به طور عمده به دلیل وجود ترکیبات نیترات در این خوراکی‌ها است.

کاهش مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه شده و قند

قند‌ها دارای انواع بسیار مختلفی هستند. کمتر موادی وجود دارد که حاوی قند نباشد و به همین دلیل نیز کاهش و کنترل مصرف قند دارای اهمیت بسیار زیادی است. برخی از انواع قند‌ها که لازم است نسبت به مصرف آن‌ها توجه داشته باشید شامل موارد زیر هستند.

• فروکتوز( قند میوه)
• لاکتوز( قند شیر)
• ساکارز(ساخته شده از فروکتوز و گلوکز)
• مالتوز(قند ساخته شده از غلات)
• گلوکز(قند ساده)
• دکستروز(نوعی گلوکز)

یکی از بهترین توصیه‌ها برای پیشگیری از سرطان کاهش مصرف قند‌های مصنوعی و استفاده از قند‌های طبیعی است. قند‌های طبیعی مانند عسل، شیره خرما، توت و.... سرشار از مواد مغذی و آنتی اکسیدان‌ها هستند که در پیشگیری از سرطان‌ها مؤثر‌اند. 

افزایش مصرف سوپر فود‌ها

سوپر فود‌ها در واقع به دسته‌ای از خوراکی‌ها گفته می‌شود که حاوی مقادیر زیادی از مواد مغذی مانند آنتی اکسیدان‌ها، ویتامین ها مواد معدنی و آنزیم‌هایی هستند که می‌توانند در کاهش شانس ابتلا به سرطان بسیار موثر باشند. برخی از سوپر فود‌ها شامل جعفری، کرفس، اسفناج، کیوی و... هستند.

تغذیه مناسب برای پیشگیری از سرطان معده

سرطان معده چهارمین سرطان شایع در جهان است و به همین دلیل نیز بسیاری از افراد به دنبال توصیه‌هایی برای پیشگیری از سرطان معده هستند. یکی از مواردی که می‌تواند شانس ابتلا به سرطان معده را کاهش دهد داشتن رژیم غذایی سالم و اصولی است. در جوامع امروزی با توجه به افزایش مشغله افراد، میوه و سبزیجات در زندگی روزانه جای خود را به فست فود و غذا‌های آماده و فرآوری شده داده‌اند که باعث افزایش شانس ابتلا به سرطان معده شده است. برخی از مواردی که می‌توانید در رژیم غذایی خود برای پیشگیری از سرطان معده بگنجانید شامل موارد زیر هستند.

مواد غذایی مناسب برای جلوگیری از سرطان خون

یکی از مواد خوراکی که مصرف آن می‌تواند باعث کاهش شانس ابتلا به سرطان خون شود سبزیجات هستند. نتایج مطالعات نشان می‌دهند که مصرف برخی از سبزیجات مانند کرفس و جعفری می‌تواند به طور بالقوه‌ای شانس ابتلا به سرطان خون را کاهش دهد.

عوامل خطر ابتلا به سرطان معده

برخی فاکتور‌ها وجود دارند که باعث افزایش شانس ابتلا به سرطان معده می‌شوند. جالب است بدانید که مواردی مانند جنسیت و محل زندگی می‌تواند در شانس ابتلا به سرطان معده مؤثر باشد. به طور کلی مردان دوبرابر زنان در خطر ابتلا به سرطان معده هستند زیرا هورمون استروژن در زنان از التهاب معده تا حد زیادی جلوگیری می‌کند. همچنین این سرطان در برخی از کشور‌ها شایع‌تر است. سرطان معده در ژاپن شایع‌ترین سرطان است.برخی از مهم‌ترین مواردی که باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان معده می‌شوند شامل موارد زیر هستند.

• کم خونی شدید
• کمبود ویتامین B۱۲
• پولیپ معده
• متاپلازی روده‌ای
• زخم معده
• سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان معده
• داشتن گروه خونی A

آیا برای پیشگیری از سرطان معده دارویی وجود دارد؟

به طور کلی برای پیشگیری از سرطان معده دارویی وجود ندارد و توصیه‌ها برای پیشگیری از سرطان معده محدود به رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی کافی و عدم مصرف الکل و سیگار است.

علائم سرطان خون چیست؟

سرطان خون یکی از انواع سرطان است که در طی آن اجزای خون شامل گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت‌ها دچار اختلال می‌شوند و خون عملکرد طبیعی خود را از دست می‌دهد. برخی از مهم‌ترین علائم سرطان خون شامل موارد زیر هستند.

• تورم غدد لنفاوی
• کم خونی
• لکوپنی
• بزرگ شدن کبد یا طحال
• عفونت‌های مکرر
• پتشی یا ظاهر شدن لکه‌های قرمز کوچک زیر پوست
  در صورتی که سرطان خون به سیستم عصبی مرکزی گسترش پیدا کند می‌تواند باعث بروز علائم جدی‌تری نظیر از بین رفتن تعادل، احساس گیجی و منگی، تشنج، استفراغ و حالت تهوع شود.

توصیه‌هایی برای پیشگیری از سرطان خون

برخی از بهترین توصیه‌ها برای پیشگیری از سرطان خون شامل موارد زیر هستند

• تا حد امکان از قرار‌گیری در معرض اشعه‌های قوی خودداری کنید
• کاهش مصرف سیگار و دخانیات را تمرین کنید
• مصرف الکل را قطع کنید
• کافئین را کاهش دهید
• به اندازه کافی بخوابید

سرطان همیشه قابل پیشگیری نیست، اما آگاهی از عوامل خطر و رعایت توصیه‌های علمی می‌تواند قدم مهمی در مسیر سلامت باشد. در ادامه با 9 نکته کلیدی آشنا می‌شوید که رعایت آن‌ها به کاهش احتمال ابتلا به سرطان کمک می‌کند.

• حداقل 30 دقیقه در روز فعالیت بدنی  منظم داشته باشید.   
• مصرف نوشیدنی های حاوی قند و غذاهای پر انرژی نظیر غذاهای فرآوری شده با قند و چربی بالا و فیبر كم را محدود کنید.   
• مصرف موادی مانند سبزیجات، میوه ها، حبوبات و غلات كامل خطر سرطان را کاهش میدهد(به خصوص سرطان های دستگاه گوارش) بهتر است 2/3 بشقاب غذا حاوی غذا های گیاهی، غلات كامل و حبوبات باشد. 
• مصرف گوشت قرمز را محدود کنید(حداكثر 500 گرم گوشت قرمز پخته شده در هفته) و از مصرف گوشت های فرآوردی شده پرهیز کنید (مانند گوشت های دودی شده، نمك سود شده ،سوسیس و كالباس) حرارت مستقیم باعث بوجود آمدن مواد مضر و سرطان زا در گوشت های کبابی میگردد، در نتیجه از سوزاندن آن جلوگیری کنید.
• پرهیز از غذاهای شور و فرآوری شده با نمك، مصرف زیاد نمک، خطر سرطان معده را افزایش میدهد.
• رژیم غذایی متعادل و متنوع داشته باشید و بدانید كه مكمل ها جایگزین مواد غذایی مناسب نیستند. 
• تغذیه انحصاری نوزاد با شیر مادر به مدت 6 ماه – شیردهی می تواند به پیشگیری از سرطان پستان كمك كند. 
• سیگار نکشید و از تنباکو استفاده نکنید. تنباكو مهم ترین عامل سرطان ریه و موثر در بروز سرطان های، دهان، حلق، حنجره، مری، لوزالمعده، دهانه رحم، کلیه و مثانه است. خطر ابتلا به سرطان در افراد سیگاری كه الكل مصرف مي كنند بیشتر است.
• بیماران سرطانی که بهبود یافته اند نیز می بایست به توصیه های پیشگیری در زمینه تغذیه، حفظ وزن مناسب و فعالیت بدنی  عمل كنند.

جمع‌بندی
سرطان یکی از چالش‌های عصر حاضر جامعه است و انواع مختلفی از سرطان‌ها وجود دارند که می‌توانند تأثیرات مختلفی بر روی بدن فرد داشته باشند. با این حال داشتن یک سبک زندگی سالم می‌تواند به طور بالقوه‌ای شانس ابتلا به سرطان‌ها را کاهش دهد. بهترین توصیه‌ها برای پیشگیری از سرطان داشتن یک رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی و ورزش منظم است.