روش های پیشگیری و درمان آفت مکرر دهان

به‌روزرسانی در تاریخ: 21 آبان 1404

آفت دهان(Aphthous stomatitis) یا (canker sores) زخم‌های کوچک و عمیق در دهان بوده که بعضی اوقات خوردن و آشامیدن را سخت و دردناک می کند. آفت های دهانی به دو نوع تقسیم می شوند. اولین نوع آفت دهان ساده نام داشته، این نوع آفت دهان 3 تا 4 بار در سال رخ داده و نهایتا تا 1 هفته باقی می ماند نوع دوم آفت دهان پیچیده است، این نوع آفت دهان غیرمعمول تر بوده و بیشتر در افرادیکه قبلا به این بیماری مبتلا بوده اند رخ می دهد.

چرا آفت دهان تکرار می‌شود؟

تکرار آفت معمولاً به‌دلیل ترکیب چند عامل مانند ضعف ایمنی، کمبودهای تغذیه‌ای و استرس مداوم است. در برخی موارد، بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری سلیاک یا بیماری‌های خودایمنی نیز می‌توانند باعث تکرار آفت شوند. اگر آفت دهان به‌صورت مکرر ایجاد می‌شود یا بیش از دو هفته باقی می‌ماند، بهتر است با پزشک یا دندان‌پزشک مشورت کنید تا علت اصلی بررسی و درمان مناسب آغاز شود. برخی از دلایل بروز آفت دهان شامل:

• استرس و اضطراب

فشارهای روحی و استرس یکی از رایج‌ترین دلایل بروز یا عود آفت دهان هستند. 

• ضعف سیستم ایمنی

کاهش قدرت دفاعی بدن می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد آفت‌های مکرر شود. 

• کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی

کمبود ویتامین B12، آهن، اسید فولیک و روی(زینک) با افزایش احتمال بروز آفت مرتبط است.

• تغییرات هورمونی

در برخی خانم‌ها، تغییرات هورمونی در دوران قاعدگی یا بارداری باعث بروز آفت می‌شود.

• تحریک‌های موضعی

گاز گرفتن لب یا گونه، مسواک زدن شدید، و مصرف غذاهای تند یا اسیدی می‌تواند زخم دهانی ایجاد کند.

• عوامل ژنتیکی

تفاوت آفت دهان و سرطان دهان؛ چطور آن‌ها را از هم افتراق دهیم؟

آفت دهان یکی از مشکلات شایع دهانی است که معمولاً به‌صورت زخم‌های کوچک و دردناک روی زبان، لب‌ها، یا داخل گونه ظاهر می‌شود. این زخم‌ها اغلب ظرف ۷ تا ۱۴ روز بهبود پیدا می‌کنند و به‌طور معمول خطرناک نیستند. در مقابل، سرطان دهان یک بیماری جدی است که به‌دلیل رشد غیرطبیعی سلول‌ها در بافت دهان ایجاد می‌شود و نیاز به تشخیص و درمان فوری دارد. تفاوت‌های اصلی آفت و سرطان دهان عبارتند از: 

• مدت زمان بهبود 

 آفت معمولاً طی دو هفته بهبود می‌یابد، اما زخم‌های سرطانی ماندگار بوده و به مرور بزرگ‌تر می‌شوند. 

•  ظاهر زخم

آفت دهان اغلب به رنگ سفید یا زرد با حاشیه قرمز دیده می‌شود، درحالی‌که زخم‌های سرطانی ممکن است نامنظم، سفت یا همراه با برجستگی باشند. 

•  محل درگیری

آفت‌ها معمولاً در بخش‌های نرم دهان مثل داخل لب یا گونه ایجاد می‌شوند، اما سرطان دهان می‌تواند در هر ناحیه‌ای از زبان، لثه یا کف دهان ظاهر شود.

•  علائم همراه

در سرطان دهان ممکن است درد مداوم، خونریزی بدون دلیل، بوی بد دهان یا دشواری در بلع وجود داشته باشد.

 اگر زخمی در دهان بیش از دو هفته باقی بماند یا همراه با علائمی مانند درد مداوم، تورم یا تغییر رنگ باشد، بهتر است برای بررسی دقیق‌تر به پزشک یا دندان‌پزشک متخصص مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام، کلید اصلی درمان موثر سرطان دهان است.

چه زمانی آفت دهان خطرناک است و باید به پزشک مراجعه کنیم؟

آفت دهان معمولاً یک مشکل خفیف و موقتی است که بدون نیاز به درمان خاصی برطرف می‌شود. این زخم‌های کوچک و دردناک بیشتر به‌دلیل استرس، تغییرات هورمونی یا ضعف سیستم ایمنی ایجاد می‌شوند و معمولاً طی یک تا دو هفته بهبود پیدا می‌کنند. با این حال، در برخی موارد، آفت می‌تواند نشانه‌ یک بیماری زمینه‌ای باشد یا به مرحله‌ای برسد که نیاز به بررسی تخصصی دارد. مواردی که آفت دهان خطرناک محسوب می‌شود:

1. اگر زخم بیش از دو هفته طول بکشد و بهبود پیدا نکند.
2. اگر اندازه آفت بزرگ‌تر از حد معمول باشد یا زخم‌های متعددی به‌طور هم‌زمان ظاهر شوند.
3. در صورت درد شدید یا مشکل در خوردن، بلع یا صحبت کردن.
4. اگر آفت همراه با تب، ضعف یا تورم غدد لنفاوی باشد.
5. در صورت بازگشت مکرر آفت‌ها در فواصل کوتاه.

در این شرایط بهتر است به پزشک یا دندان‌پزشک مراجعه کنید تا علت دقیق بررسی و در صورت نیاز، درمان دارویی مناسب تجویز شود. درمان به‌موقع می‌تواند از تبدیل آفت ساده به زخم‌های مزمن یا عفونت‌های دهانی جلوگیری کند.

انواع آفت دهان؛ از آفت‌های خفیف تا موارد شدید و مزمن

آفت دهان یکی از شایع‌ترین زخم‌های دهانی است که معمولاً به‌صورت برجستگی یا زخم سفید یا زرد رنگ با حاشیه قرمز دیده می‌شود. این زخم‌ها می‌توانند در بخش‌های مختلف دهان مانند زبان، داخل لب، گونه یا لثه ظاهر شوند. بر اساس شدت و اندازه، آفت دهان به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:

۱. آفت کوچک(Minor Aphthous Ulcers)

شایع‌ترین نوع آفت است و معمولاً قطر آن کمتر از ۱ سانتی‌متر است. این زخم‌ها در عرض ۷ تا ۱۰ روز خودبه‌خود بهبود پیدا می‌کنند و معمولاً جای زخم باقی نمی‌گذارند.

۲. آفت بزرگ(Major Aphthous Ulcers)

این نوع آفت عمق بیشتری دارد، قطر آن ممکن است بیش از ۱ سانتی‌متر باشد و بهبود آن تا چند هفته طول می‌کشد. گاهی اوقات پس از بهبود، جای زخم روی مخاط دهان باقی می‌ماند.

۳. آفت هرپتی‌فرم(Herpetiform Ulcers)

نوعی از آفت‌های کوچک و متعدد است که معمولاً به‌صورت خوشه‌ای در کنار هم ظاهر می‌شوند. این زخم‌ها دردناک‌تر هستند و ممکن است با زخم‌های ناشی از ویروس هرپس اشتباه گرفته شوند، اما علت آن‌ها متفاوت است.

اگر آفت‌ها به‌طور مکرر تکرار می‌شوند یا اندازه و تعدادشان غیرطبیعی است، مراجعه به پزشک یا دندان‌پزشک متخصص برای بررسی علت و دریافت درمان مناسب ضروری است.

علت آفت دهان چیست؟

علت اصلی آفت های دهانی نامشخص است. بنظر می رسد استرس یا آسیب دیدن بافت دهان از  علل اصلی آفت های دهانی باشند. بعضی از خوراکی های خاص همچون مرکبات یا میوه های حاوی اسید همچون لیمو، پرتقال، آناناس، سیب، انجیر، گوجه فرنگی و توت فرنگی می توانند باعث زخم شدن دهان یا بدتر شدن آفت دهان شوند. بعلاوه مسواک زدن شدید و محکم هم ممکن است باعث بوجود آمدن آفت های دهانی شود.

بعضی اوقات تیزی دندان یا  وسایل مورد استفاده برای دهان، می توانند باعث بوجود آمدن آفت های دهانی شوند. بعضی از موارد آفت های دهانی پیچیده بدلیل بیماری و مشکلات اساسی دیگری همچون، اختلال در سیستم ایمنی رخ داده و یا بدلیل مشکلات تغذیه‌ای همچون کمبود ویتامین ب12  روی و اسید فولیك رخ میدهد. بیماری های دستگاه گوارش، از قبیل بیماری سلیاک و بیماری کرون نیز می توانند، علت این بیماری شود.

آیا آفت های دهانی و تبخال یکی هستند؟

تفاوت آفت دهان و تبخال دهان چیست؟ هرچند خیلی اوقات تبخال با آفت اشتباه گرفته می شود، اما این دو یکی نیستند. تبخال که به هرپس سیمپلکس نوع 1 نیز معروف است، گروهی از تاول های حاوی مایعات بوده که دردناک می باشند. برخلاف آفت، تبخال ها توسط ویروس بوجود آمده و شدیدا مسری می باشد. بعلاوه تبخال عموما بیرون دهان ظاهر می شود در حالیکه آفت در درون دهان رخ می دهد. 

علائم آفت‌ های دهانی چیست؟

آفت ها معمولا در سطوح داخلی لب و لپ ها، زبان، سقف دهان و پایین لثه ها ظاهر می شوند. علائم آنها شامل:

• یک یا چند نقطه دردناک و قرمز رنگ که رفته رفته تبدیل به زخم می شود، مرکز آنها سفید یا زرد بوده، کوچک هستند و زمانیکه شروع به بهبود می کنند، طوسی رنگ می‌شوند.

علائم غیرمعمول آفت دهان عبارتند از: 

1. تب 
2. ناراحتی عمومی و یا ناآرامی(بی حالی)
3. تورم غدد لنفاوی
4. درد معمولا بعد از 7 تا 10 روز از بین رفته و حدود 3 هفته طول می کشد که آفت کامل بهبود یابد. آفت های بزرگتر دیرتر خوب می شوند.

چه عواملی احتمال ابتلا به آفت دهان را افزایش می‌دهد؟

بر اساس سایت mayoclinic.org، هر کسی می‌تواند به آفت دهان مبتلا شود. اما این آفت‌ها بیشتر در نوجوانان و بزرگسالان جوان رخ می‌دهند و در زنان شایع‌تر هستند. اغلب افرادی که به آفت دهان مکرر مبتلا می‌شوند، سابقه خانوادگی این اختلال را دارند. این ممکن است به دلیل وراثت یا یک عامل مشترک در محیط، مانند برخی غذاها یا آلرژن‌ها باشد.

روش های درمان آفت دهان

در اکثر موارد، آفت دهان بدون درمان خاصی بهبود می یابد. سعی کنید در طول دوره این مشکل غذاهای تند، ادویه دار و داغ نخورید تا دردتان شدت پیدا نکند. برای کاهش درد می توانید از داروهای مسکن استفاده نمایید. درمان های دیگر شامل:

دهان خود را با دهان‌شویه ها و یا آب نمک(میزان کمی نمک) بشویید. مقداری آب اکسیژنه را با میزان برابر با خودش آب مخلوط کرده، یک پنبه را آغشته به این محلول نمایید و روز زخم بگذارید، سپس کمی هیدروکسید منیزیم(شیر منیزیم یا  Milk of Magnesia )روی آن بمالید و این کار را 3 تا 4 بار در روز تکرار کنید.

برای مدت یک دقیقه ترکیبی از شیر منیزیم و بنادریل مایع را در دهان خود چرخانده و سپس آن را بیرون بریزید. برای موارد شدید تر و پیچیده نیاز به مراجعه به پزشک و دندانپزشک و استفاده از داروهای خاص می باشد. در صورتی‌که آفت شما طی یک یا دو هفته بهبود نیافت به پزشک یا دندانپزشک مراجعه نمایید. 

روش‌های پیشگیری از آفت دهان

هرچند معمولا آفت های درمانی چند بار درسال رخ می دهند و راهی برای توقف کامل آنها وجود ندارد، اما با رعایت موارد زیر می توانید تعداد دفعات آفت های هانی در سال را کاهش دهید؛ این موارد شامل: 

•  اجتناب از مصرف غذاهایی که دهان را ملتهب می کنند؛ همچون مرکبات و میوه های اسید دار   
• اجتناب از جویدن آدامس وقتیکه باعث التهاب می شود.
• از یک مسواک نرم استفاده کرده و هرروز دندان های خود را نخ بکشید.
• اجتناب از مصرف غذاها و مایعات محرک نظیر لیمو، آبلیمو، پرتقال، گوجه فرنگی، رب گوجه فرنگی، توت فرنگی، شکلات و گردو 

مورد تایید و بازبینی شده توسط:
دکتر مهران غزالی بینا(فلوشیپ علوم آزمایشگاهی)