آزمایش hba1c برای تشخیص چیست؟

آزمایش HBA1C یک آزمایش خون رایج برای تشخیص دیابت است. برای افرادی که مبتلا به دیابت هستند، این آزمایش بررسی می‌کند که چقدر سطح قند خون خود را مدیریت می‌کنند. در واقع نتیجه آزمایش HBA1C میانگین سطح قند خون را در طول ۲ تا ۳ ماه گذشته نشان می‌دهد. آزمایش HBA1C درصد هموگلوبین موجود در خون را که با قند پوشانده شده است، اندازه‌گیری می‌کند که به آن گلیکوزیله نیز می‌گویند. هرچه سطح HBA1C بالاتر باشد، مدیریت قند خون ضعیف‌تر است و خطر ابتلا به مشکلات سلامتی مرتبط با دیابت بیشتر است.

آزمایش HBA1C چیست؟

آزمایش هموگلوبین HBA1C یک آزمایش خون است که میانگین سطح گلوکز خون شما که قند خون نیز نامیده می‌شود را در دو تا سه ماه گذشته نشان می‌دهد. گلوکز یکی از مهم‌ترین انواع قند‌ها در بدن شما است که توسط غذا‌هایی که می‌خورید تأمین می‌شود. هورمونی به نام انسولین نیز در بدن وجود دارد که باعث می‌شود گلوکز از جریان خون به سلول‌ها وارد شود و توسط آن‌ها به مصرف برسد. در صورتی که فردی از دیابت رنج ببرد هورمون انسولین در بدن تولید نمی‌شود یا کارایی کافی و لازم را ندارد. در نتیجه گلوکز در جریان خون باقی می‌ماند. گلبول‌های قرمز دارای بخشی پروتئینی به نام هموگلوبین هستند که قند خون در جریان خون به آن‌ها متصل می‌شود. در آزمایش HBA1C میزان این هموگلوبین‌ها سنجیده می‌شود که با استفاده از آن میانگین قند خون در سه ماه گذشته نیز اندازه‌گیری و گزارش می‌شود.

علت تجویز آزمایش HBA1C

قند خون و میزان گلوکز در خون به طور مداوم در حال تغییر است. آزمایش HBA1C می‌تواند میزان گلوکز و قند خون را به طور متوسط در سه ماه گذشته بررسی کند. پزشک ممکن است برای بررسی و تشخیص موارد زیر آزمایش HBA1C را برای شما در نظر بگیرد.

• دیابت نوع ۲

در دیابت نوع ۲، گلوکز خون شما خیلی بالا می‌رود زیرا بدن شما به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند یا از انسولین به خوبی استفاده نمی‌کند. در واقع در این نوع از دیابت قند خون توانایی ورود به سلول‌ها را ندارد و به همین دلیل نیز در جریان خون باقی می‌ماند و به هموگلوبین متصل می‌شود.

• پیش‌دیابت

در برخی از شرایط سطح قند خون فرد افزایش می‌یابد ولی این افزایش در حدی نیست که به عنوان دیابت در نظر گرفته شود. این شرایط تحت عنوان پیش دیابت شناخته می‌شود که ضروری است با انجام برخی از موارد مانند تغییر سبک زندگی، تغذیه یا ورزش از ایجاد دیابت و پیش روی پیش دیابت جلوگیری کنیم.

• پیگیری درمان

یکی از موارد دیگری که در آن از آزمایش HBA1C استفاده می‌شود پیگیری درمان است. در مواردی که پزشک می‌خواهد بررسی کند تغییرات یا روش‌های درمانی و دارویی تا چه میزان برای کنترل پیش دیابت یا دیابت تاثیرگذار هستند از آزمایش  HBA1C استفاده می‌شود.

• سن بالای ۴۵ سال

برای افرادی که بیش از ۴۵ سال سن دارند معمولاً توصیه می‌شود که هر دو سال یک بار آزمایش HBA1C انجام شود.

• وجود عوامل خطر

در صورتی که شما علائمی داشته باشید که نشان دهنده احتمال بالا بودن سطح قند خون در بدن شما باشند آزمایش HBA1C ممکن است برای شما در نظر گرفته شود. چاقی، فشار خون و کلسترول بالا، سابقه بیماری قلبی یا سکته مغزی، فعالیت بدنی بسیار کم، داشتن خویشاوندان نزدیک مبتلا به دیابت و سابقه دیابت بارداری از مواردی هستند که جزء عوامل خطر به حساب می‌آیند.

دفعات انجام آزمایش برای بیماران دیابتی

انجام آزمایش HBA1C برای بررسی قند خون است. به طور کلی توصیه می‌شود افراد سالم و بدون علامت هر سه سال یکبار برای بررسی دیابت آزمایش دهند، افراد مبتلا به پیش دیابت سالی یک بار و افرادی که دارای دیابت هستند و دیابت آن‌ها به خوبی در حال کنترل است دوبار در سال آزمایش HBA1C را انجام دهند. این در حالی است که برای افراد مبتلا به دیابت که کنترل قند خون آن‌ها هنوز به درستی انجام نمی‌شود ممکن است پزشک نیاز ببیند که هر سه ماه یا حتی در بازه‌های نزدیک‌تر آزمایش HBA1C انجام شود.

آمادگی‌های لازم برای آزمایش HBA1C

آزمایش HBA1C نیاز به آمادگی خاصی ندارد. جالب است بدانید که این آزمایش حتی به ناشتایی نیز نیاز ندارد و به راحتی قابل انجام است. تنها نکته‌ای که لازم است به آن دقت کنید این است که در صورت مصرف دارو‌های خاص یا وجود بیماری‌هایی مانند کم خونی پزشک خود را در جریان قرار دهید زیرا این موارد ممکن است بر روی آزمایش HBA1C شما تاثیر بگذارند.

نحوه انجام آزمایش HBA1C چگونه است؟

نمونه مورد نیاز برای انجام آزمایش HBA1C  نمونه خون است و برای این کار متخصص مراقبت‌های بهداشتی یک نمونه خون از ورید‌های بازویی شما تهیه می‌کند. سپس نمونه در یک لوله آزمایش یا ویال جمع‌آوری می‌شود و برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.

محدوده نرمال آزمایش HBA1C

نتایج آزمایش HBA1C به شما نشان می‌دهد که چند درصد از هموگلوبین شما با قند پوشانده شده است و نتایج این آزمایش تنها می‌تواند نشان دهد که شما در محدوده طبیعی قرار دارید یا خیر. در واقع در بیشتر موارد پزشک برای تشخیص وجود یا عدم وجود دیابت تنها به این آزمایش کفایت نمی‌کند. به طور کلی محدوده طبیعی برای آزمایش HBA1C به صورت زیر تعریف می‌شود.

• زیر 5.7درصد

میزان طبیعی

• بین 5.7 درصد تا  6.4 درصد

این میزان معمولاً به عنوان نشانگر پیش دیابت شناخته می‌شود.

• بالاتر از 6.5 درصد

این مقدار در آزمایش  HBA1C به عنوان دیابت در نظر گرفته می‌شود که برای تشخیص قطعی آن آزمایش‌های دیگری نیز به کار گرفته می‌شوند.

با این حال لازم است در نظر داشته باشید که این مقادیر به طور کلی تعیین شده‌اند و میزان طبیعی این آزمایش در افراد مختلف با توجه به سن، وضعیت سلامت و... می‌تواند متفاوت باشد.

چه عواملی بر نتایج آزمایش HBA1C تأثیرگذار است؟

برخی از عوامل می‌توانند بر نتایج آزمایش HBA1C شما تاثیرگذار باشند. مواد افیونی، دارو‌های مخصوص HIV و همچنین بارداری از مهم‌ترین این موارد هستند بنابراین این مسائل را با پزشک خود در میان بگذارید تا بتوانید در صورت نیاز مصرف آن‌ها را قطع کنید. همچنین خونریزی اخیر، دریافت خون و مشکلاتی مانند کم خونی که می‌توانند روی مقادیر گلبول‌های قرمز خون تأثیر‌گذار باشند باعث تغییر نتایج آزمایش  HBA1C می‌شوند.

تست‌های مرتبط با آزمایش HBA1C 

همان طور که اشاره کردیم آزمایش HBA1C برای پایش دیابت استفاده می‌شود با این حال به طور معمول پزشکان برای تشخیص دیابت و پیگیری آن از آزمایش‌های دیگری نیز به طور همزمان استفاده می‌کنند که برخی از مهم‌ترین آن‌ها به صورت زیر هستند.

• آزمایش قند خون ناشتا(FBS)

در این آزمایش قند خون شما پس از ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتایی اندازه‌گیری می‌شود.

• تست تحمل گلوکز(OGTT)

در این تست از شما خواسته می‌شود تا یک یا چند محلول قندی را مصرف کنید و سپس در زمان‌های مشخص قند خون شما اندازه‌گیری می‌شود.

• آزمایش قند خون تصادفی(RBS)

در این تست قند خون شما برای بار‌های متوالی در طی روز مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد.

• آزمایش‌های مربوط به عملکرد کلیه و کبد

مشکلات کبد و کلیه از مواردی هستند که می‌توانند نتایج آزمایش HBA1C را تحت تاثیر قرار دهند به همین دلیل نیز در برخی از موارد ممکن است پزشک این تست‌ها را برای فرد در نظر بگیرد.

• آزمایش‌های ژنتیکی

دیابت می‌تواند دارای ریشه‌های ژنتیکی باشد به همین دلیل نیز ممکن است در برخی از موارد پزشک برای شما آزمایش‌های ژنتیکی را در نظر بگیرد. همچنین پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگری را نیز با توجه به شرایط بیمار درخواست کند.

اقدامات لازم برای کنترل نتایج غیر طبیعی HBA1C 

در صورتی که نتیجه آزمایش HBA1C شما غیر طبیعی باشد لازم است مجموعه‌ای از اقدامات حیاتی را انجام دهید تا بتوانید این نتایج غیرطبیعی را کاهش دهید و نتایج خود را تا جایی که می‌شود به محدوده نرمال و طبیعی نزدیک کنید. برخی از مهم‌ترین اقداماتی که باید برای این کار انجام داد شامل موارد زیر هستند:

1. اصلاح رژیم غذایی

اولین قدم برای کنترل نتایج غیرطبیعی آزمایش HBA1C تغییر رژیم غذایی است. لازم است در رژیم غذایی این افراد مصرف کربوهیدرات‌های ساده کاهش پیدا کند و مقادیر کافی از فیبر، پروتئین و چربی‌های سالم جایگزین شوند.

2. ورزش

توصیه می‌شود افراد دارای HBA1C بالا حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته ورزش کنند و فعالیت بدنی منظم داشته باشند. انجام حرکات ورزشی هوازی مانند شنا و دوچرخه سواری می‌تواند باعث کاهش قند خون فرد شود و همچنین حرکات ورزشی قدرتی نیز می‌تواند با تقویت عضلات باعث بهبود متابولیسم قند و کاهش مقاومت به انسولین شود.

3. مدیریت استرس

کاهش استرس می‌تواند قند خون را تنظیم کند. همچنین کاهش استرس به افراد این امکان را می‌دهد که خواب کافی و با کیفیت داشته باشند که این نیز به نوبه خود بر تنظیم قند خون تاثیر می‌گذارد.

4. دارو

در صورتی که پزشک برای شما دارو‌های خاصی را تجویز کرده است لازم است آن‌ها را به طور منظم و دقیق مصرف کنید. این دارو‌ها با توجه به نوع بیماری و شدت آن می‌تواند شامل دارو‌های خوراکی یا انسولین نیز باشد.

تفسیر آزمایش  HBA1C 

نتایج آزمایش HBA1C به صورت درصدی گزارش می‌شوند. در صورتی که نتیجه آزمایش HBA1C زیر 5.7 درصد باشد به این معنی است که فرد به دیابت مبتلا نیست و قند خون طبیعی است. در صورتی که نتیجه این تست بین  5.7 تا 6.4 باشد پیش دیابت در فرد تشخیص داده می‌شود و فرد نیاز به مراقبت‌های پزشکی دارد. در صورتی که نتیجه آزمایش HBA1C بیش از 6.5 درصد باشد فرد به دیابت مبتلا است.

آزمایش HBA1c چگونه محاسبه می‌شود؟

در آزمایش HBA1C میزان هموگلوبین در گلبول‌های قرمز که به گلوکز متصل شده‌اند مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد. این میزان در واقع نشان دهنده متوسط و میانگین قند خون در سه ماهه گذشته است.

بهترین زمان برای انجام آزمایش قند سه ماهه

بهترین زمان برای انجام آزمایش قند سه ماهه با توجه به وضعیت فرد می‌تواند متفاوت باشد. برای افراد مبتلا به دیابت بهتر است هر ۳ تا ۶ ماه یکبار این آزمایش انجام شود. برای افرادی که در معرض پیش دیابت هستند هر ۶ تا ۱۲ ماه لازم است این آزمایش انجام شود. همچنین بهتر است افراد بالای ۴۵ سال نیز حداقل هر سه سال آزمایش HBA1C انجام دهند.

ضرورت انجام تست HBA1C در سنین بالای ۴۵ سال

با افزایش سن، احتمال ابتلا به دیابت بیشتر می‌شود به همین دلیل نیز لازم است افراد بالای ۴۵ سال به طور منظم برای غربالگری دیابت و تشخیص پیش دیابت مورد آزمایش قرار بگیرند. در صورتی که نتایج آزمایش HBA1C فرد طبیعی باشد توصیه می‌شود هر سه سال یکبار این آزمایش انجام شود.

دلایل بالا بودن hba1c در آزمایش خون چیست؟

به طور کلی بالا بودن قند خون در آزمایش hba1c به دلیل دیابت است. دیابت می‌تواند باعث مشکلات جدی برای سلامتی، از جمله بیماری‌های قلبی، بیماری کلیوی و آسیب عصبی شود.

نشانه‌های بالا بودن hba1c در آزمایش خون

در صورتی که میزان قند خون شما در آزمایش hba1c بیش از حد طبیعی باشد به احتمال زیاد علائم آن را در طول روز تجربه خواهید کرد. مهم‌ترین این موارد به صورت زیر هستند:

• احساس تشنگی شدید
• ادرار زیاد
• کاهش وزن شدید و ناگهانی
• احساس گرسنگی شدید
• تاری دید
• بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن دست‌ها یا پا‌ها
• خستگی 
• خشکی پوست
• عفونت‌های بیشتر از حد معمول
• کاهش سرعت خوب شدن زخم‌ها

تفاوت hba1c و FBS در چیست؟

FBS در واقع به آزمایش قند خون ناشتا گفته می‌شود. این آزمایش میزان قند خون ناشتا را در یک زمان مشخص نشان می‌دهد. این در حالی است که آزمایش HBA1C میزان قند خون متوسط را در سه ماهه گذشته نشان می‌دهد. به طور کلی آزمایش قند خون ناشتا برای تشخیص اولیه دیابت و پایش روزانه قند خون افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد. این در حالی است که آزمایش HBA1C برای ارزیابی طولانی مدت قند خون مورد استفاده قرار می‌گیرد.

رژیم غذایی مناسب برای کاهش HBA1C در آزمایش خون

رژیم غذایی یکی از اصلی‌ترین مواردی است که باید برای کاهش HBA1C و قند خون مورد توجه قرار بگیرد. رژیم غذایی مناسب برای کاهش HBA1C دارای میزان کمی از کربوهیدرات است و مقادیر مناسبی از فیبر را در خود جای می‌دهد. همچنین قند و چربی در رژیم غذایی این افراد باید به شدت محدود شود.

بالا بودن hba1c خطر ابتلا به چه بیماری‌هایی را افزایش می‌دهد؟

بالا بودن HBA1C بیش از هرچیز می‌تواند شانس ابتلا به دیابت را افزایش دهد. همچنین برخی از مهم‌ترین بیماری‌هایی که فرد ممکن است در اثر بالا بودن قند خون با آن‌ها رو به رو شود شامل موارد زیر هستند:

1. بیماری‌های قلبی عروقی
2. بیماری‌های کلیوی
3. بیماری‌های چشمی و آسیب بینایی
4. آسیب‌های عصبی
5. کاهش سرعت ترمیم زخم‌ها

تفاوت میانگین تقریبی قند خون با آزمایش hba1c چیست؟

همان طور که اشاره کردیم آزمایش HBA1C می‌تواند میانگین قند خون فرد در دو تا سه ماه گذشته را نشان دهد. این در حالی است که آزمایش قند خون ناشتا تنها یک تصویر لحظه‌ای از قند خون شما نشان خواهد داد.

جمع‌بندی
دیابت یک مشکل رایج در جهان است که بسیاری از افراد درگیر آن هستند. آزمایش HBA1C یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین آزمایش‌هایی است که برای پایش و بررسی قند خون مورد استفاده قرار می‌گیرد. این آزمایش می‌تواند میانگین قند خون را در دو تا سه ماه گذشته بررسی کند. در صورتی که نتایج آزمایش HBA1C شما غیر طبیعی باشد پزشک شما ممکن است مجموعه‌ای از روش‌ها و آزمایش‌های دیگر را مورد استفاده قرار دهد تا به تشخیص قطعی دست پیدا کند. در صورتی که شما در معرض دیابت قرار داشته باشید یا مبتلا به دیابت باشید لازم است مجموعه‌ای از روش‌ها و تغییرات در سبک زندگی را ایجاد کنید تا از پیشرفت بیماری و عوارض آن جلوگیری نمایید.

مورد تایید و بازبینی شده توسط:
دکتر مهران غزالی بینا(فلوشیپ علوم آزمایشگاهی)