7 صبح الی 7 بعدازظهر
روزهای غیر تعطیل
7 صبح الی 6 بعدازظهر
روزهای پنجشنبه
چهارشنبه 10 ارديبهشت 1404
کلیهها از اجزای دستگاه ادراری هستند که وظایف مهمی مانند تصفیه خون، دفع مواد زائد و همچنین تعادل مایعات در بدن را برعهده دارند. از آنجا که بیماری‌های مختلف مانند دیابت و فشار خون بالا می‌توانند روی عملکرد کلیهها تاثیر گذاشته و آن را دچار اختلال کنند، آگاهی از شرایط بدن و داشتن عادات غذایی و سبک زندگی سالم می‌تواند از آسیب‌های احتمالی به این اندام حیاتی جلوگیری کند. با توجه به اهمیت مراقبت از کلیهها که نهایتا به حفظ سلامت عمومی بدن منجر می‌شود، ما در این مطلب پس از بررسی کارکرد کلیهها، به بیماری‌های مزمن کلیه و همچنین شیوه تشخیص و درمان آنها می‌پردازیم.
کلیهها درست زیر قفسه سینه و در دو طرف ستون فقرات جای گرفته‌اند. به‌طور معمول، کلیه راست کمی پایین‌تر از کلیه چپ قرار دارد. با اینکه اصلیترین وظیفه و کار کلیه، فیلتر کردن خون برای دفع مواد زائد و حفظ تعادل آب و الکترولیت‌ها در بدن است، این اندام در تنظیم تولید گلبول‌های قرمز خون و کنترل فشار خون نیز نقش ایفا می‌کند. کلیه‌های سالم در هر دقیقه حدود نیم‌فنجان خون را تصفیه کرده و با حذف مواد زائد متابولیکی، آب و الکترولیت‌های اضافی، ادرار را تولید می‌کنند.
به بیان دقیق‌تر، هر یک از کلیهها از حدود یک میلیون نفرون ساخته شده، که هر نفرون نیز از گلومرول(داخل کپسول بومن) و یک لوله(شامل پیچ خورده نزدیک، هنله و پیچ‌خورده دور) تشکیل شده است؛ طی یک فرآیند سه مرحله‌ای، گلومرول خون را فیلتر کرده و لوله نیز، مواد مورد نیاز را به خون باز گردانده و مواد زائد را از خون حذف می‌کند. نهایتا، مایع باقی‌مانده(ادرار) از طریق دو مجرا از کلیهها به مثانه منتقل شده و از بدن خارج می‌شود.
تست‌های عملکرد کلیه میزان کارآمدی کلیه‌های شما را ارزیابی می‌کنند. اکثر این آزمایش‌ها بررسی می‌کنند که کلیهها چقدر مواد زائد را از گردش خون شما پاک می‌کنند. آزمایشات بررسی عملکرد کلیه ممکن است شامل آزمایش خون، نمونه ادرار 24 ساعته یا هر دو باشند. معمولاً نتایج آزمایش خود را در همان روز یا ظرف چند روز دریافت می‌کنید.
تست عملکرد کلیه چیست؟
آزمایش‌های عملکرد کلیه، آزمایش‌های ادرار یا خون هستند که عملکرد کلیه‌های شما را ارزیابی می‌کنند. این تست ها سطح ترکیبات مختلفی را از قبیل ترکیبات معدنی مختلف، الکترولیت ها، پروتئین و گلوکز را در خون اندازه گیری می کنند که سلامت کلیهها را ارزیابی می کنند. اکثر این تست ها میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) را اندازه گیری می کنند. GFR کارآمدی کلیه های شما را برای دفع مواد زائد از سیستم بدن، نشان می دهد.
کلیه ها بخشی از سیستم ادراری هستند. دو کلیه در پشت شکم شما درست زیر قفسه سینه شما قرار دارند. آنها به بدن شما کمک می کنند تا مواد زائد را فیلتر کرده و آنها را به صورت ادرار دفع کند. کلیه های شما برای تولید موارد زیر نیز حیاتی هستند:
اگر کلیه ها به درستی کار نکنند، مواد زائد می توانند در خون انباشته شوند و سطح مایعات می تواند به حجم خطرناکی افزایش یابد و باعث آسیب به بدن یا وضعیت بالقوه تهدید کننده شود.
شرایط و بیماری های متعددی می تواند منجر به آسیب به کلیه ها شود. شایع ترین علل و عوامل خطر اصلی بیماری های کلیوی دیابت و فشار خون هستند. دیابت یا فشار خون بالا(هایپرتنشن)، بر عملکرد کلیه ها تأثیر می گذارد. اگر یکی از این شرایط را دارید، پزشک شما ممکن است از تست های عملکرد کلیه برای کمک به نظارت بر این شرایط استفاده کند. همچنین در صورت داشتن علائمی که نشان دهنده مشکلات احتمالی کلیه است، ممکن است به آزمایش عملکرد کلیه نیاز داشته باشید.
بیشتر بخوانید: قند خون بالا چیست؟ علائم و روش های درمان آن
اندیکاسیون ها برای ارزیابی عملکرد کلیه متفاوت است و از تست اورژانسی حاد تا مزمن متغیر است.
پزشک شما ممکن است یک یا چند نوع مختلف آزمایش عملکرد کلیه را برایتان تجویز کند. ممکن است آزمایشات خون برای عملکرد کلیه انجام دهید، مانند:
نیتروژن (ساخته شده از تجزیه پروتئین) در خون شما را اندازه گیری می کند.
نرخ فیلتراسیون را بر اساس سطح پروتئین، سن، جنسیت، اندازه و نژاد شما محاسبه می کند.
از نظر بالینی، عملی ترین آزمایش برای ارزیابی عملکرد کلیه، تخمین میزان فیلتراسیون گلومرولی(GFR) و بررسی پروتئینوری(آلبومینوری) است.
بهترین آزمایش برای ارزیابی عملکرد گلومرولی، نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR) است، که نرخی است بر حسب میلی لیتر در دقیقه که در آن مواد موجود در پلاسما از طریق گلومرول فیلتر می شوند. به عبارت دیگر، پاکسازی یک ماده از خون. GFR طبیعی برای یک مرد بالغ 90 تا 120 میلی لیتر در دقیقه است.
آزمایش GFR می تواند یک روش پیچیده و طولانی باشد، به همین دلیل است که پزشکان از فرمولی برای تخمین GFR یا eGFR استفاده می کنند. راه استاندارد برای تخمین GFR با یک آزمایش خون ساده است که سطح کراتینین را اندازه گیری می کند.
کراتینین یک محصول زائد حاصل از هضم پروتئین رژیم غذایی و تجزیه طبیعی بافت عضلانی است. صرف نظر از بیماری مزمن کلیوی، سطوح کراتینین می تواند تحت تاثیر عوامل دیگری از جمله رژیم غذایی، توده عضلانی، سوء تغذیه و سایر بیماری های مزمن قرار گیرد.
بیماری مزمن کلیه(CKD) زمانی رخ می‌دهد که یک بیماری یا وضعیت، عملکرد کلیه را مختل کرده و باعث می‌شود آنها به مدت حداقل ۳ ماه به درستی کار نکنند. مجموعه بیماری‌ها، شرایط یا سبک زندگی، می‌توانند خطر ابتلا به بیماری مزمن کلیه را افزایش دهند که در ادامه، آنها را بررسی می‌کنیم:
| بیماری‌هایی که باعث بیماری مزمن کلیه می‌شوند | |
|---|---|
| دیابت تیپ ۱ یا تیپ ۲ | |
| فشار خون بالا | |
| گلومرولونفریت(التهاب گلومرول‌ها) | |
| نفریت بینابینی(التهاب لوله‌های کلیه و ساختارهای اطراف آن) | |
| بیماری کلیه پلی‌کیستیک اتوزومال(ADPKD یا سایر بیماری‌های کلیوی ارثی | |
| انسداد طولانی‌مدت مجاری ادراری(به دلیل شرایطی مانند بزرگی پروستات، سنگ کلیه یا برخی سرطان‌ها) | |
| بازگشت ادرار به کلیهها(رفلاکس وزیکویورترال) | |
| عفونت‌های مکرر کلیه(پیلونفریت) |
از جمله شرایطی که می‌توانند باعث بیماری‌های کلیه شوند شامل موارد زیر است:
| شرایطی که می‌توانند باعث بیماری مزمن کلیه شوند | |
|---|---|
| سابقه خانوادگی بیماری کلیوی | |
| ساختار غیرطبیعی کلیه | |
| افزایش سن | |
| مسمومیت ناشی از فلزات سنگین مانند سرب یا مصرف مکرر داروهایی که برای کلیهها سمی هستند. |
از جمله عادات ناسالمی که می‌تواند به کلیه‌های شما آسیب برساند عبارتنداز:
| عادات ناسالم زیر می‌توانند به کلیهها آسیب برسانند | |
|---|---|
| سیگار کشیدن | |
| مصرف غذاهای فرآوری‌شده | |
| مصرف زیاد گوشت | |
| مصرف زیاد غذاهای شیرین | |
| مصرف زیاد غذاهای شور و پرچرب | |
| عدم نوشیدن آب کافی | |
| مصرف الکل | |
| کم‌خوابی | |
| نشستن طولانی مدت |
اولین قدم در تشخیص بیماری‌های مزمن کلیه، بررسی تاریخچه شخصی و خانوادگی فرد است. سپس، پزشک با انجام معاینه فیزیکی و عصبی، علائم و نشانه‌های مشکلات قلبی یا عروقی را در فرد بررسی می‌کند. همچنین معمولا برای تشخیص بیماری‌های مزمن کلیه (شدت یا مرحله بیماری) انجام آزمایشات زیر توصیه می‌شود:
| آزمایش‌ها تشخیصی بیماری های مزمن کلیه | |
|---|---|
| آزمایش خون | آزمایش اصلی برای تشخیص بیماری کلیه بوده، که میزان مواد زائدی مانند کراتینین در خون را اندازه‌گیری می‌کند. |
| آزمایش ادرار | آزمایش ساده‌ای برای نشان دادن وجود خون یا پروتئین اضافی در ادرار است. |
| آزمایش‌های تصویربرداری | از سونوگرافی، MRI یا CT اسکن برای ارزیابی ساختار و اندازه کلیهها(وضعیت کلیهها) و همچنین بررسی انسدادهای احتمالی استفاده می‌شود. |
| بیوپسی کلیه | بیوپسی کلیه شامل برداشتن نمونه کوچکی از بافت کلیه و بررسی آن زیر میکروسکوپ بوده که اغلب با استفاده از بی‌حسی موضعی و یک سوزن بلند و نازک انجام می‌شود. |
با توجه به نتایج جهانی بهبود بیماری کلیوی (KDIGO)، مراحل بیماری مزمن کلیه (CKD) عبارتند از:
آلبومینوری به وجود غیر طبیعی آلبومین در ادرار اشاره دارد. آلبومینوری به عنوان یک نشانگر برای تشخیص نفروپاتی اولیه در بیماران دیابتی استفاده می شود. این یک نشانگر مستقل برای بیماری قلبی عروقی است زیرا به افزایش نفوذپذیری اندوتلیال دلالت دارد و همچنین نشانگری برای نارسایی مزمن کلیوی است.
آلبومین ادرار ممکن است در جمع آوری ادرار 24 ساعته یا نمونه های صبح زود/تصادفی به عنوان نسبت آلبومین به کراتینین اندازه گیری شود. وجود آلبومینوری در دو مورد با حذف عفونت ادراری نشان دهنده اختلال عملکرد گلومرولی است. وجود آلبومینوری برای سه ماه یا بیشتر نشان دهنده بیماری مزمن کلیه است.
بسته به علت، برخی انواع بیماری‌های کلیوی قابل درمان هستند؛ این در حالی است که معمولا بیماری مزمن کلیه درمان قطعی نداشته و اقداماتی برای کنترل علائم، کاهش عوارض و کند کردن پیشرفت بیماری انجام می‌شود. به عبارتی، اگر بیماری های کلیه به موقع تشخیص داده شوند، راه‌کارهای درمانی می‌توانند پیشرفت بیماری را کند کنند. از طرفی، اگر کلیهها به شدت آسیب دیده باشند، احتمالا به درمان نارسایی کلیه در مراحل پایانی نیاز باشد.
| چگونگی درمان عوارض نارسایی کلیه | |
|---|---|
| داروهای ضد فشار خون بالا: | داروهایی مانند مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) یا مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین II برای کاهش فشار خون و حفظ عملکرد کلیهها تجویز می‌شود. |
| داروهایی برای کاهش تورم: | داروهای دیورتیک می‌توانند به حفظ تعادل مایعات در بدن کمک کنند. |
| داروهایی برای درمان کم‌خونی: | مکمل‌های هورمون اریتروپویتین به تولید بیشتر گلبول‌های قرمز خون کمک کرده و می‌توانند خستگی و ضعف ناشی از کم‌خونی را کاهش دهند. |
| داروهایی برای کاهش سطح کلسترول: | معمولا سطح کلسترولِ بد (LDL) افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه بالا بوده و از این رو، داروهایی به نام استاتین برای کاهش کلسترول تجویز می‌شود. |
| داروهای برای محافظت از استخوان‌ها: | مکمل‌های کلسیم و ویتامین D می‌توانند از ضعیف شدن استخوان‌ها جلوگیری کنند. همچنین داروی کاهش فسفات برای کاهش میزان فسفات در خون و محافظت از رگ‌های خونی در برابر آسیب‌های ناشی از رسوبات کلسیم تجویز می‌شود. |
| رژیم غذایی کم پروتئین برای کاهش محصولات زائد در خون: | برای کاهش میزان کار کلیهها برای فیلتر کردن مواد زائد حاصل از پردازش پروتئین‌های غذا، پزشک ممکن است مصرف کمتر پروتئین را توصیه کند. |
اگر کلیهها نتوانند به‌تنهایی مواد زائد را از بدن دور کنند، در این‌صورت احتمالا فرد به درمان‌های زیر نیاز خواهد داشت:
| نارسایی کلیه در مراحل نهایی | |
|---|---|
| دیالیز: | زمانی‌که عملکرد طبیعی و کار کلیهها مختل می‌شود، دیالیز به‌طور مصنوعی ضایعات و مایعات اضافی را از خون حذف می‌کند. |
| پیوند کلیه: | ممکن است از پیوند کلیه برای درمان نارسایی کلیه در مرحله پایانی استفاده شود. |
پزشکان از شاخص تخمینی فیلتراسیون گلومرولی(eGFR) برای تشخیص بیماری کلیه و حتی تعیین مرحله بیماری استفاده می‌کنند. در واقع، eGFR توانایی کلیهها برای فیلتر کردن سموم و مواد زائد از خون را اندازه‌گیری کرده و هرچه عدد آن بالاتر باشد، عملکرد کلیهها بهتر بوده و اگر مقدار eGFR برای سه ماه متوالی زیر ۶۰ باشد، احتمالا بیماری مزمن کلیه تشخیص داده می‌شود. با توجه به جدول زیر، اگر عملکرد کلیه به کمتر از ۱۵ درصد کاهش یابد، فرد به نارسایی کلیه مبتلاست.
| شدت آسیب به کلیه براساس عدد eGFR | |
|---|---|
| مرحله ۱(eGFR برابر یا بیشتر از ۹۰): | نشان‌دهنده آسیب خفیف کلیه بوده، اما کلیهها هنوز به‌خوبی کار می‌کنند. |
| مرحله ۲(eGFR بین ۶۰ تا ۸۹): | آسیب کلیه نسبت به مرحله ۱ افزایش یافته، اما عملکرد کلیهها همچنان خوب است. |
| مرحله ۳(eGFR بین ۳۰ تا ۵۹): | عملکرد کلیه کاهش یافته و ممکن است علائمی مانند خستگی و تورم ظاهر شود. |
| مرحله ۴(eGFR بین ۱۵ تا ۲۹): | عملکرد کلیه ضعیف بوده و آسیب متوسط تا شدید به کلیهها وارد شده است. |
| مرحله ۵(eGFR کمتر از ۱۵): | عملکرد کلیه ۱۵٪، نشان‌دهنده نارسایی آن است. این مرحله جدی‌ترین مرحله بوده و ممکن است تهدیدکننده زندگی باشد. |
آزمایش‌های فردی موجود در پانل عملکرد کلیه می‌تواند بسته به آزمایشگاه متفاوت باشد، اما آزمایش‌هایی که معمولاً انجام می‌شوند عبارتند از:
الکترولیت ها مواد شیمیایی با بار الکتریکی هستند که برای فرآیندهای طبیعی بدن، مانند عملکرد عصب و عضله، حیاتی هستند. از جمله، آنها به تنظیم میزان مایعات در بدن و حفظ تعادل اسید و باز کمک می کنند. الکترولیت ها عبارتند از:
فسفر - یک ماده معدنی که برای تولید انرژی، عملکرد ماهیچه ها و اعصاب و رشد استخوان حیاتی است. همچنین نقش مهمی به عنوان یک بافر دارد و به حفظ تعادل اسید و باز بدن کمک می کند.
کلسیم - یکی از مهمترین مواد معدنی در بدن؛ برای عملکرد صحیح ماهیچه ها، اعصاب و قلب ضروری است و در لخته شدن خون و تشکیل استخوان ها ضروری است.
آلبومین - پروتئینی که حدود 60 درصد پروتئین خون را تشکیل می دهد و نقش های زیادی مانند جلوگیری از نشت مایعات از رگ های خونی و انتقال هورمون ها، ویتامین ها، داروها و یون هایی مانند کلسیم در سراسر بدن دارد.
اوره - اوره یک محصول زائد حاوی نیتروژن است که از متابولیسم پروتئین تشکیل می شود. توسط کبد وارد خون می شود و به کلیه ها منتقل می شود و در آنجا از خون تصفیه شده و از طریق ادرار دفع می شود.
کراتینین - یکی دیگر از مواد زائد که توسط ماهیچه های بدن تولید می شود. تقریبا تمام کراتینین توسط کلیه ها دفع می شود.
گلوکز - انرژی را برای بدن تامین می کند. باید مقدار ثابتی برای استفاده در دسترس باشد و سطح نسبتاً ثابتی از گلوکز در خون حفظ شود.
• کراتینین
کراتینین سرم زمانی که کاهش قابل توجهی در میزان فیلتراسیون گلومرولی وجود دارد یا زمانی که دفع ادرار مسدود می شود افزایش می یابد. قبل از تشخیص افزایش کراتینین سرم، حدود 50 درصد از عملکرد کلیه باید از بین برود. بنابراین کراتینین سرم نشانگر دیررس آسیب حاد کلیه است.
• BUN
سطح سرمی اوره/BUN در بیماری حاد و مزمن کلیوی افزایش می یابد. معادلات eGFR برای تعیین وجود بیماری کلیوی، مرحله CKD و برای نظارت بر پاسخ به درمان استفاده می شود.
این آزمایش از امواج صوتی برای گرفتن تصویری از کلیه استفاده می کند. ممکن است برای بررسی ناهنجاری‌ها در اندازه یا موقعیت کلیهها یا انسدادهایی مانند سنگ یا تومور استفاده شود.
این تکنیک تصویربرداری از اشعه ایکس برای تصویربرداری از کلیه ها استفاده می کند. همچنین ممکن است برای بررسی ناهنجاری های ساختاری و وجود انسداد استفاده شود. این آزمایش ممکن است نیاز به استفاده از رنگ کنتراست داخل وریدی داشته باشد که می تواند برای افراد مبتلا به بیماری کلیوی نگران کننده باشد.
بیوپسی ممکن است گاهی به یکی از دلایل زیر انجام شود:
بیوپسی کلیه با استفاده از یک سوزن نازک با لبه برش تیز برای برش دادن قطعات کوچک بافت کلیه برای بررسی زیر میکروسکوپ انجام می شود.
نتایج آزمایش عملکرد کلیه می تواند به شما بگوید که آیا کلیه های شما به طور نرمال کار می کنند یا خیر. تفسیر اکثر تست ها بر اساس دو متغیر است:
اگر آزمایش شما نتایج غیر نرمال را نشان دهد، پزشک گزینه های درمانی را با شما در میان می گذارد. ممکن است داروهایی برای کنترل فشار خون دریافت کنید. یا ممکن است با یک نفرولوژیست (پزشک متخصص کلیه) مشورت کنید.
اگر نتایج آزمایش شما غیر نرمال باشد، پزشک احتمالاً در آینده آزمایش های مکرر عملکرد کلیه را تجویز خواهد کرد. انجام آزمایش منظم به پزشک شما کمک می‌کند تا سلامت شما و هر گونه بیماری زمینه‌ای را پیگیری کند که شما می‌توانید این آزمایش‌های دوره‌ای را در آزمایشگاه مرکزی فردیس انجام دهید.
جمع‌بندی
در این مطلب، به وظیفه اصلی و عملکرد کلیهها در تصفیه خون و حذف مواد زائد پرداختیم. همچنین به علل بر‌وز بیماری‌های مزمن کلیه مانند فشار خون بالا، دیابت، گلومرولونفریت، عفونت‌های کلیوی و همچنین سبک زندگی ناسالم اشاره کردیم. اکنون می‌دانید این بیماری‌ها که از طریق آزمایشات خون و ادرار، تصویربرداری و بیوپسی کلیه قابل‌تشخیص هستند، قابل‌درمان نبوده و کنترل علائم و جلوگیری از پیشرفت بیماری، با مصرف برخی داروها و تغییرات سبک زندگی میسر است. البته ناگفته نماند که نارسایی کلیه در مراحل پیشرفته غالبا به روش‌هایی مانند دیالیز یا پیوند کلیه نیاز دارد.
مورد تایید و بازبینی شده توسط:
دکتر مهران غزالی بینا(فلوشیپ علوم آزمایشگاهی)
ارسال نظر