تخمدان‌ها در حالت معمول مسوول ترشح هورمون‌هاي جنسي زنانه به نام استروژن و پروژسترون هستند. به‌طور متوسط خانم‌ها از اولين سيكل ماهانه تا زمان يائسگي حدود 500 سيكل را تجربه مي‌كنند.
يائسگي زماني است كه روند طبيعي بدن كه منجر به آزاد شدن تخمك از تخمدان‌ها مي‌شود، توقف پيدا مي‌كند.
ميانگين سني كه خانم‌ها دچار يائسگي مي‌شوند، حدود 49 سالگي است ولي نتايج بررسي محققان كه به تازگي در webmed منتشر شده نشان مي‌دهد شروع سن يائسگي كاملاً به سابقه خانوادگي و وراثت بستگي دارد.
با توقف آزادسازي تخمك توسط تخمدان‌ها، غده هيپوفيز اين پيام را مخابره كرده و ترشح هورمون‌هاي جنسي كاهش مي‌يابد ولي هنوز هم مقداري از اين هورمون‌هاي جنسي در غدد آدرنال و چربي‌هاي بدن ساخته مي‌شود. به عبارتي تعيين سطح اين هورمون‌ها مي‌تواند شروع يائسگي را مشخص كند.
يائسگي در واقع زنان را از شر هورمون‌هاي استروژن و پروژسترون كه هر دو فاكتورهاي رشد و عوامل پرخطر بروز سرطان هستند، محافظت مي‌كند. دليل اين كه مردان كمتر از زنان به سرطان سينه مبتلا مي‌شوند اين است كه به اندازه خانم‌ها هورمون‌هاي زنانه ندارند. معمولاً خانم‌ها وقتي پا به سن مي‌گذارند و در دوره يائسگي با علائمي روبه‌رو مي‌شوند كه كم و بيش آنها را آزرده خاطر مي‌كند. در واقع بيش از 70 درصد از خانم‌ها اين علائم را تجربه مي‌كنند. مشكلات و علائم يائسگي بخاطر افت ميزان هورمون‌ها و نوسانات ايجاد شده در استروژن، پروژسترون و تستوسترون رخ مي‌دهد.
نشانه‌هاي يائسگي
قاعدگي‌هاي نامنظم: قاعدگي‌هاي نامنظم يكي از نخستين علائمي است كه يك خانم در سنين يائسگي ممكن است با آن مواجه شود. اگرچه علائم دقيق قاعدگي‌هاي نامنظم بسته به الگوي سيكل‌هاي خانم‌ها متفاوت است، ولي تمام آنها اين علامت را حدود سه تا 10 سال پيش از شروع يائسگي تجربه مي‌كنند. در واقع تنها 10درصد از زنان بدون گذراندن اين مرحله وارد فاز يائسگي مي‌شوند. يائسگي زماني شروع مي‌شود كه حدود يك سال از توقف قاعدگي‌ها گذشته باشد. با نزديك شدن يائسگي، تعادل هورمون‌هاي جنسي به هم مي‌خورد و قاعدگي‌ها نامنظم مي‌شود.
تغيير در سبك زندگي مي‌تواند قاعدگي‌هاي نامنظم را بهبود بخشد. پيش گرفتن زندگي بي‌تحرك، مصرف بيش از حد كافئين و الكل، افزايش استرس شغلي و خانوادگي علائم و شدت نامنظمي‌ها را بدتر مي‌كند. از روش‌هايي استفاده كنيد كه بتواند استرس شما را كاهش دهد. داشتن خواب شبانه كافي، تغيير در رژيم غذايي و افزايش مصرف كربوهيدرات‌ها، ميوه‌ها، سبزي‌ها و آب مي‌تواند قاعدگي‌ها را منظم‌تر كند.
گرگرفتگي: اين حالت از شايع‌ترين علائم شروع يائسگي محسوب مي‌شود. تقريباً نيمي از زنان پيش از شروع يائسگي و 75 تا 85 درصد از تمام زنان پس از يائسگي گرگرفتگي را تجربه مي‌كنند.
اين حالات حدود يك تا دو سال قبل از آخرين سيكل ماهانه آغاز و شش ماه تا 15 سال هم طول مي‌كشد. علت آن هم بخاطر نوسانات ايجاد شده در هورمون‌ها و تغيير و تحول دروني است.
كاهش ميزان استروژن تأثير مستقيمي روي هيپوتالاموس كه مسوول كنترل اشتها، هورمون‌هاي جنسي، خواب و دماي بدن است، مي‌گذارد. اين كاهش هورمون، هيپوتالاموس را گيج كرده و باعث مي‌شود اين بخش احساس كند كه دماي بدن بسيار بالا رفته.
اين حالت باعث ايجاد زنجيره‌اي از واكنش‌ها مي‌شود كه سرانجام به گرگرفتگي مي‌‌انجامد. رعايت برخي اصول ساده مي‌تواند شدت و دفعات اين گرگرفتگي‌ها را كم كند. دوري از عواملي كه باعث شروع اين حالت مي‌شود شايد بتواند اولين گام باشد.
محيط هاي گرم مانند اتاق‌هاي گرم، رختخواب، حمام و سونا، گرماسازهايي مانند بخاري و حتي سشوار، استرس و اضطراب، غذاها و نوشيدني‌هاي داغ و تند، مصرف سيگار، مصرف زياد كافئين، الكل و شكر و استفاده از قرص‌هاي رژيمي مي‌تواند باعث شروع گرگرفتگي شوند. هميشه در كنار خود بادبزن و نوشيدني‌هاي خنك داشته باشيد. قبل از خواب دوش آب سرد بگيريد. از پارچه‌هاي نخي استفاده كنيد. تمرين تنفس منظم و آهسته، مصرف رژيم غذايي متعادل، افزايش مصرف ويتامين E و B، افزايش مصرف پروتئين سويا، ورزش منظم و انجام ورزش‌هاي يوگا و تمركزي مي‌تواند به كاهش گرگرفتگي‌ها كمك كند.
در زمينه دارو درماني استفاده از برخي ضدافسردگي‌ها، داروهاي فشارخون، مسكن‌هاي خفيف و داروهاي صرع مي‌تواند مؤثر باشد.
كاهش ترشحات: بدن به‌طور طبيعي با لايه نازكي از رطوبت ديواره واژن را مرطوب نگه مي‌دارد. اين رطوبت از مايعات شفافي است كه از ديواره عروق خوني ترشح مي‌شود.
تغييرات هورموني كه با شروع يائسگي رخ مي‌دهد مي‌تواند در اين روند طبيعي اختلال ايجاد كرده و زندگي طبيعي فرد را تحت تأثير قرار دهد. كاهش ميزان هورمون استروژن در دوران يائسگي ميزان رطوبت بدن را كاهش داده كه از آن جمله مي‌توان به خشكي واژن اشاره كرد. تغيير سبك زندگي، انجام حركات ورزشي، انجام حركات يوگا و تمدد اعصاب مي‌تواند به رفع اين مشكل كمك كند. درمان استروژني هم گزينه‌اي است كه به دليل جذب كمتري كه در جريان‌خون دارد، نسبت به هورمون درماني جايگزين ارجحيت دارد.
تغييرات روحي و رواني: يائسگي علاوه بر اثرات جسماني، اثرات روحي و رواني نيز روي خانم‌ها بر جاي مي‌گذارد كه از آن ميان مي‌توان به اضطراب، زودرنجي و افسردگي اشاره كرد. مهم‌ترين علت اين حالات روحي باز هم نوساناتي است كه در ميزان هورمون‌هاي جنسي رخ مي‌دهد. تغيير سبك زندگي و نوع رژيم غذايي بهترين درمان در اين زمينه محسوب مي‌شود.
پوكي استخوان: از پوكي استخوان شايد بتوان به عنوان خطرناك‌ترين و جدي‌ترين علائم يائسگي نام برد كه مي‌تواند به مشكلات جدي از قبيل كمردردهاي مزمن و شكستگي‌هاي استخواني منجر شود.
مساله اينجاست كه تا زمان شكستگي استخوان هيچ نشاني از خود بروز نمي‌دهد و به مرور باعث كاهش حجم استحكام استخوان‌ها مي‌شود. نوسانات هورموني ناشي از يائسگي و كاهش دائمي ميزان هورمون‌هاي جنسي بعد از يائسگي نقش مهمي در اين ميان ايفا مي‌كند. با مصرف مقادير زياد كلسيم، دريافت ويتامين D كافي، ورزش كردن، خودداري از مصرف الكل و سيگار و حفظ وزن طبيعي بدن، مي‌توانيد از بروز پوكي استخوان جلوگيري كنيد.
درد سينه: درد سينه يكي از علائم شايع دوران يائسگي است و قبل يا بعد از اين دوران مي‌تواند خانم‌ها را مبتلا كند. اصلي‌ترين دليل ايجاد اين نوع دردها تغييرات هورموني ناشي از يائسگي است.
نوسانات هورموني اين دوران مقدار استروژن و پروژسترون را در بدن تغيير مي‌دهد. با مشاهده علائمي چون سفتي بافت سينه، دردناكي، سوزش و تورم سينه‌ها با پزشك مشورت كنيد. استفاده از درمان‌هاي طبيعي و مراقبت‌هايي كه انجام مي‌دهيد به كاهش درد سينه كمك مي‌كند. قدام‌هاي مراقبتي كه مي‌توانيد براي اين موضوع انجام دهيد، انجام ورزش‌هاي منظم، ماساژ و روش‌هاي آرام بخش است.
اضافه وزن: حدود 90 درصد از زنان در دوران يائسگي مقداري اضافه وزن را تجربه مي‌كنند. اين نوع اضافه وزن در اين دوران خاص بيشتر مربوط به افزايش چربي در نواحي مياني بدن يعني شكم شده و هيكل آنها بيشتر گرد مي‌شود.
زناني كه بيش از 9 كيلوگرم اضافه وزن پيدا مي‌كنند حدود 20 درصد بيشتر مستعد ابتلا به سرطان سينه هستند. بهترين راه براي مقابله با اضافه وزن دوران يائسگي انجام حركات ورزشي منظم و مصرف غذاهاي سالم غني از مواد مغذي است كه پروتئين كمي را شامل شود. بيشتر خانم‌ها در هر دهه از زندگي خود حدود پنج درصد دچار افت متابوليسم مي‌شوند بنابراين با شروع يائسگي به حدود 200 كالري كمتر در هر روز نياز پيدا مي كنند.
درمان جايگزين با هورمون
هورمون درماني يكي از معمول‌ترين درمان‌هايي است كه تاكنون براي درمان علائم يائسگي بخصوص گرگرفتگي‌ها، تعريق‌هاي شبانه و خشكي واژينال مورد استفاده قرار مي‌گرفت.
براساس اطلاعات موجود در webmed اين درمان شامل استفاده از هورمون‌هاي جنسي طبيعي يا مصنوعي مي‌شود كه جايگزين هورمون‌هايي در بدن خانم‌ها مي‌شود و در اشكال مختلف قرص، ژل يا چسب موجود است.
از سوي ديگر اين نوع درمان‌ها ريسك و هزينه زيادي را در بر مي‌گيرد. هورمون درماني تأثير سريعي در برقراري تعادل هورمون‌هاي بدن مي‌گذارد ولي از طرف ديگر عوارض جانبي بسياري داشته و خطر ابتلا به برخي انواع سرطان‌ها را مانند سرطان تخمدان و سينه و نيز بيماري‌هاي قلبي، لخته‌هاي خوني و حمله‌هاي قلبي در زنان افزايش مي‌دهد ولي به نظر مي‌رسد استفاده از روش‌هاي طبيعي شامل تغيير سبك زندگي و رعايت رژيم غذايي سالم، مطمئن‌تر، كم هزينه‌تر و كم خطرتر نسبت به هورمون